معادلهای فارسیِ واژگانِ تخصصی موسیقی
فرهنگستان ایران از سال ۱۳۱۴ فعالیت خود را به منظور اصلاح زبان و خط فارسی و به ویژه معادلیابی یا معادلسازیِ سیلِ واژگان غربی که هر روزه وارد گفتار و نوشتار ایرانیان میشد آغاز کرد. طبعاً در این میان، حوزههای تخصصی مانند موسیقی در اولویت نبودند و تلاشهای صورت گرفته در حوزهی واژگان عمومی بود. از این رو نوشتههای موسیقی در مجلات قدیمیِ موسیقی، هنوز پر بود از فارسینوشتِ واژگان غربی. همچنین در خصوص موسیقی، علاوه بر موضوعِ یافتن واژههای معادلِ اصطلاحات موسیقی غربی، مسألهی دیگری نیز وجود داشته و دارد. و آن اینکه نگاهِ موسیقیشناختی به مبانی نظری موسیقی ایران این نیاز را پدید آورد که برای تبیین مفاهیم نظری، واژههایی ساخته و ابداع شود. از این رو نخستین تلاشها را خود موسیقیدانان آغاز کردند. مهدیقلی هدایت را باید نخستین موسیقیدانی دانست که این تلاش را در نوشتههای خود آغاز کرد. اما نوشتههای او هنوز آنگونه که شایستهشان است خوانده نشده و لذا واژههای برساختهی او نیز در ادیبات موسیقی وارد نشدهاند. اما علینقی وزیری در این زمینه بیشک از تأثیرگذارترینهاست. در اثرگذاری او همین بس که اصطلاح مهمی همچون «نغمهی شاهد» از پیشنهادهای او بود؛ اگرچه هنوز روشن نیست که وزیری این اصطلاح را از کجا و با چه ارتباطِ معناییِ خاصی پیشنهاد و استفاده کرد اما به هر روی این واژه امروزه به یکی از پرکاربردترین واژههای موسیقیشناختی در توضیح و تبیین مفهومِ مُد در موسیقی ایرانی بدل شدهاست. در دورهی پس از انقلاب نیز از سال ۱۳۸۱ موضوع معادلیابی واژگان موسیقی با جدیت بیشتری دنبال شد و گروهِ واژهگزینی تخصصی موسیقیِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادلهایی را برابر اصطلاحات خارجی موسیقی برگزیده و پیشنهاد کرد. همچون هر واژهی معادل و جدیدِ دیگر، برخی از این واژههای پیشنهادی به سرعت در متون موسیقی راه یافتند و برخی کمتر و گاه اصلاً. در همان سالها همزمان با پیشنهادهای جدید فرهنگستان، فصلنامهی موسیقی ماهور هر از چندگاه واژههای تازه را در جداولی منتشر میکرد. علاوه بر فرهنگستان، برخی مؤلفین حوزهی موسیقی نیز گاه در این باب تلاشهایی کردهاند.
از آغاز به کار رسانهی نویز، یکی از موضوعهایی که از جانب مخاطبان مطرح میشد زبانِ نوشتارها بود. از آنجا که نویسندگان این رسانه تلاش دارند تا حد امکان از واژگان فارسی در متنها استفاده کنند بر آن شدیم تا از این پس فایلهایی تصویری با موضوع معرفی واژگان فارسی معادل اصطلاحات غربی، به صورت دنبالهدار و با هدف آشنایی بیشتر جامعهی موسیقی و دیگر علاقهمندان با این واژگان، منتشر کنیم و امیدواریم در سهل شدن راه ارتباط مخاطبان با نوشتههای نویز نیز مفید باشد.
منابع:
پورتراب، مصطفیکمال
۱۳۹۷ «تئوری موسیقی؛ مبانی موسیقی نظری»، چاپ شصت و دوم، تهران: چشمه
تهماسبی، ارشد
۱۳۹۷ «کتاب گوشه؛ فرهنگ نواهای ایران»، تهران: ماهور
تیورک، رلف
۱۳۸۷ «عناصر موسیقی؛ مفاهیم و کاربردها»، ترجمه علیرضا سیداحمدیان، تهران: ماهور
گروه مؤلفین
۱۳۸۸ «مبانی نظری موسیقی ایرانی»، تهران: ماهور
منصوری، پرویز
۱۳۹۳ «تئوری بنیادی موسیقی»، تهران: کارنامه
وزیری، علینقی
۱۳۸۷ «تئوری موسیقی»، چاپ چهارم، تهران: صفی علیشاه
فصلنامهی موسیقی ماهور:
شماره ۱۳، سال چهارم، پاییز ۱۳۸۰.
شماره ۲۰، سال پنجم، تابستان ۱۳۸۲.
شماره ۲۲، سال ششم، زمستان ۱۳۸۲.
شماره ۲۵، سال هفتم، پاییز ۱۳۸۳.
شماره ۳۸، سال دهم، زمستان ۱۳۸۶.
شماره ۴۲، سال یازدهم، زمستان ۱۳۸۷.
شماره ۶۰، سال پانزدهم، تابستان ۱۳۹۲.
و جزوهی کلاسی دکتر خسرو مولانا.