دیجیتال سازی: انجمن میراثِ شرقِ بدون مرز
پالایش: احسان عابدی
ناشر: تهران، ماهور
تاریخ انتشار: بهار 1397
تاریخ ضبط: ۱۳۱۹-۱۳۰۲
تأسیس آرشیو فنوگرام شهر برلین به دستان کارل اشتومف، روانشناس آلمانی، در تابستان 1900 نقطه‌ی عطفی در تاریخ رشته‌ی موسیقی‌شناسی تطبیقی (نیایِ قوم‌موسیقی‌شناسی کنونی) است. این رشته عمدتاً با بررسی ماده‌ی صوتیِ موسیقی‌های مردمی و اقوام «بدوی» (فواصل، نغمات، ریتم و غیره) به دنبال تهیه‌ی روش‌هایی برای آنالیز آن ماده‌ها، طبقه‌بندی سازها، پاسخ پرسش‌هایی در زمینه‌ی آکوستیک روانی (Psychoacoustic) و نظریه‌پردازی درباره‌ی منشأهای موسیقی (Origins of Music) بود. چنین علاقه‌مندی‌هایی از پیشرفت‌های اواخر قرن 19ام زیست‌شناسی در زمینه‌ی طبقه‌بندی گیاهان و حیوانات، رویکرد تطبیقی در مطالعات کالبدشناسانه و نظریه‌ی تکاملی داروین1 الهام می‌گیرد.
به این ترتیب اختراع لوله‌های فنوگراف از منظرِ موسیقی‌شناسان تطبیقی زمینه‌ای را فراهم کرد تا موسیقی به صورت داده‌ای قابل تحلیل در محیطی آزمایشگاهی ـ همچون تحلیل با رویکرد تطبیقی زیست‌شناسانه‌ی حیوانات و گیاهان خشک شده از سراسر دنیا ـ در بیاید. آرشیو فنوگرام برلین نیز برای اهداف این رشته محلی بود به‌سانِ موزه‌ی تاریخ طبیعی برای زیست‌شناسان.
در میان این آرشیو مجموعه ضبط‌هایی از تار و آواز علی‌نقی وزیری در 1302 (در زمانِ اقامتش در برلین پس از تحصیلش در فرانسه)، موسیقی مردمی ضبط‌شده در گیلان و مازندران در 1306 و آوازهای علی زاهد زاهدانی (خواننده‌ی اهلِ شهر فسا در استان فارس) در 1318 و 1319 موجود است که در این آلبوم گردآوری شده‌اند. ضبط‌های وزیری توسط لابرت لاخمن، از اولین موسیقی‌شناسان تطبیقی، انجام گرفته است. اما موسیقی‌های مردمی ضبط‌شده در گیلان مازندران توسط یک پزشک آلمانیِ مشغولِ شناسایی و گردآوری پرندگان این منطقه (با نامِ کارل دامهلتس) و آوازهای علی زاهد زاهدانی توسط یک ایران‌شناس (با نامِ ویلهلم آیلرلز) ضبط شده است2. لارس-کریستیان کخ (مدیر کنونی آرشیو فنوگرام برلین)، علیرضا شلویری (محقق پروژه)، ساسان فاطمی و آرمان گوهری‌نسب درباره‌ی تاریخچه‌ی آرشیو، نحوه‌ی دیجیتال‌سازی و ابعاد موسیقی‌شناسی و قوم‌موسیقی‌شناسی آنها توضیحاتی را نوشته‌اند.
در پایان می‌توانید بخشی از تار و آواز علی‌نقی وزیری در شور را بشنوید.
1 – روشِ مطالعه‌ی تطبیقی و نظریه تکاملی داروین در دیگر شاخه‌های علوم انسانی و اجتماعی (خصوصاً در نیای امروزِ انسان‌شناسی یعنی مردم‌شناسی) به صورت تکامل‌گرایی فرهنگی (Cultural Evolutionism) خود را نشان می‌دهد.
2 – تحلیل بر روی ضبط‌های افراد غیر موسیقی‌شناس که امکان سفر به نقاط مختلف از جهان را داشتند (مانند مبلغان مذهبی، نظامیان و پزشکان) تا میانه‌ی قرن بیستم رواج داشت. با ظهور و گسترش قوم‌موسیقی شناسی از 1950 است که بر روی تحقیق میدانی و تهیه‌ی این ضبط‌ها توسط خودِ پژوهشگر تأکید می‌شود.
برای خرید و دانلود آلبوم مجموعه‌های ایرانی آرشیو فنوگرام برلین ۱۳۱۹-۱۳۰۲ به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.
09 خرداد 1397