نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: تنبور


11

غریبِ دوران

نویسنده: کامیار صلواتی

آورده‌ی زیسته، بیش از هرچیز، به ثمر نشاندنِ تلاشی طولانی برای بسط تکنیک‌های نوازندگی و شیوه‌های بیانی ساز تنبور از سوی خالق اصلی‌اش، یعنی امیرحسین تفرشی‌پور است. این تلاش بیش از هر جای دیگر در قطعات ضربی و همراه با کلام اثر هویداست؛ جایی که با گستره‌ای متنوع از تکنیک‌های نو در نوازندگی تنبور مواجه‌ایم.

به نظر می‌رسد، این تکنیک‌ها، بیش از هر آبشخور دیگری، متأثر از نوازندگی گیتار هستند که در ترکیب با تکنیک‌های رایجِ نوازندگی تنبور قرار گرفته‌اند. از آن جمله، به خصوص، باید به به‌کارگیری گستره‌ای متنوع از آرپژها و «میوت»ها اشاره کرد؛ نمونه‌ی ترکیب و تلاشی که پیش‌تر به نحوی دیگر در حوزه‌ی نوازندگی سه‌تار از سوی مسعود شعاری آزموده شده بود.

زیسته اما به نحوی از همین وجه آسیب می‌بیند. هرچه که تفرشی‌پور شیوه‌ی نوازندگی و تکنیک‌های آن و در نتیجه وجه ریتمیک، افکتیو و بافتاری آن ادبیات تنبور را بسط می‌دهد و فرا می‌برد، سایر جنبه‌های آلبوم کمابیش بی‌اتفاق و محافظ‌‌کارانه‌تر رقم خورده‌اند. از آن‌جایی که آبشخور عموم این تکنیک‌ها گیتار است و گیتار توانایی قابل‌توجهی در تأمین همزمان ریتم، ملودی و هارمونی دارد، شکل‌های ریتمیک و بافت صوتی، به فراخور نوازندگی، تا حدّ قابل‌توجهی در بستر کارگان‌های آیینیِ تنبور نوآیین‌اند، اما بعضی از دیگر وجوه، مانند جنبه‌های مُدال و به ویژه فُرمالِ آن هم‌پای نوازندگی پیش نرفته‌اند؛ یا محافظه‌کارانه‌اند یا پرداخت‌نشده. از طرف دیگر، حتی مضمون کلامی زیسته هم همچنان مقید به درون‌مایه‌های عرفانی است؛ اگرچه نه چندان صریح و آشکار، و باز اگرچه با بیانی نوتر.۱

از همه‌ی این‌ها گذشته، زیسته ابهامی دارد که در بیشتر آثاری که با محوریت تنبور ساخته و نواخته می‌شوند حاضر است: نامعلومی چشم‌انداز تئوریک؛ این‌که قرار است چه آورده‌ای برای ادبیات تنبورنوازی داشته باشد، از کدام انگاره‌های نظری سرچشمه می‌گیرد، از چه شناخت و بازاندیشی و مکاشفه‌ای در مقام‌های تنبور می‌آید، و بالاخره می‌خواهد چه بگوید و چه به دیگر گفته‌ها بیفزاید. شاید این از اعتقاد هنرمند به «خودبیان‌گری» اثرش بیاید، و شاید از فرهنگ شفاهی‌ و تقدیس مایه‌ی موسیقایی‌اش.

 


* عنوان نوشته برگرفته از یکی از شعرهای اجرا شده در آلبوم است.
۱- مثلاً کلام یکی از ترانه‌ها، به وضوح برگرفته و گسترش یافته‌ی بیتی از شاملوست، اما برخلاف آن بیت شاملو، درون‌مایه‌ای عرفانی دارد.

برای خرید و دانلود آلبوم زیسته به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 3
04 تیر 1399
9

موضع نزدیک، موضع دور

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

زیسته یک موضع است. همانند همه‌ی موضع‌ها از جنس مکان است و، از همین رو، ابعادِ مکان برایش مطرح. اما، علاوه بر آن، همچون معنای دومِ موضع در ترکیب‌های «موضع گرفتن» و «اعلام موضع» نیز هست. یعنی مکانی‌ است در یک جهانِ موسیقایی که از طریق فاصله‌اش یا همان بُعدِ مکانش با چیز دیگری به‌درستی درک می‌شود. آن چیز چیست؟ میراث و کارگانِ تنبور که امیرحسین تفرشی‌پور، به هر دلیل (ازجمله تبار آموزشی)، دلبسته‌ی آن است. موضع مؤلف زیسته تنها با نگریستن به نُه قطعه‌ی این آلبوم روشن نمی‌شود. دیدن ماهیت موضع‌گونِ این آلبوم آنگاه میسر می‌شود که آن را در پرتو فعالیت‌های دیگر تفرشی‌پور ببینیم، مخصوصاً آلبوم این‌همانی، کنسرتوی تنبور کیوان میرهادی از آلبوم کهنه هواران که نوازنده‌اش بوده است و نیز همکاری‌هایی مانند آلبوم دوواله اثر معلمش، علی‌اکبر مرادی.

تفرشی‌پور، در پیشینه‌ی هنری‌اش، گاه وفادارتر و نزدیک‌تر ایستاده (مانند این‌همانی) و گاه رهاتر و دورتر (مانند زیسته) و، در هر صورت، کارش ثبت موضع خود نسبت به این کارگان غنی و البته مورد علاقه‌ی امروزی بوده است. بر این پایه، زیسته بخشی از روند،ِگسترش قلمرو جغرافیاییِ کارگانی مرسوم در غرب ایران است یا حتا، دقیق‌تر بگوییم، بخشی از روندِ چهارـ‌پنج دهه‌ایِ شهری شدن و رواجِ آن در کلان‌شهرهای چندفرهنگیِ ایران معاصر (از طریق آموزش و آفرینش هنری). این بُعد جغرافیایی را، حتا پیش از آن که در ساختار موسیقایی تک‌تک قطعات زیسته بازیابیم، می‌توان در استعاره‌ی نام تنبورِ خاص این آلبوم یافت. «تنبور تهران» نیز به استعاره همان موضع را مؤکد می‌کند؛ تأییدی بر دگرگونیِ شیوش صدا و تمهیدات برای چندصدایی اولیه در ساختمان ساز.

ممکن است بیندیشیم «موضع» تنها مسئله‌ی این مجموعه‌ی خاص است، اما این درست نیست. در حقیقت، این مسئله‌ی تمام آثار این گونه‌ی موسیقایی است. برداشت از یک منبع فرهنگی یا -اگر به جای نگاهی غریبه، دورنمای وسیع‌تری را ببینیم- پویاییِ خودِ کارگان (ولو در جغرافیایی دیگر) همواره مسئله‌ی موضع را پیش می‌کشد. گویی دگرگونی‌های تاریخی را از فاصله‌ای بسیار نزدیک ببینیم، آن‌قدر نزدیک که هیچ دورنمایی در پنجره‌ی دیدمان ثبت نشود و در عوض تنها دوری و نزدیکی به مرجعی منطقه‌ای، به نظر برسد.

برای خرید و دانلود آلبوم زیسته به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 3
21 خرداد 1399
Hatra 00

تنبور بی‌مقام

نویسنده: امیر بهاری

تنبور ساز عجیبی است، صدای غریبی هم دارد و یکی از قدیمی‌ترین سازهای شرقیِ مناسب برای نواختن به شکل گروهی و هموفونیک است. پرده‌بندی و ساختار ساز تنبور حدود هزار سال تغییر نکرده است۱.

گروه «هَترا» در اولین آلبوم‌شان (که نام خود گروه را بر پیشانی دارد) از تنبور، در فضایی نامتعارف با اِلِمان‌ها و الگو‌هایی از موسیقی «امبینت» (Ambient music) و به‌قول خودشان «سایکودلیک فولک»(Psychedelic folk)  استفاده کرده‌اند.

تنبور انتخاب درستی برای حضور در این فضای موسیقایی به نظر می‌آید، اما اشتباه آن‌جا صورت می‌گیرد که نوازنده‌ی تنبور به جای نواختن دورهای ریتمیکِ مقامات تنبور، سعی بر استفاده‌ی به‌اصطلاح نوینی از تنبور دارد که نمونه سرعتی و تکنیکی‌ترِ آن را در نوازندگی «سهراب پورناظری» دیده ‌ایم. 

در واقع این‌که نوازنده‌ی تنبور توانایی نواختن مقامات را داشته یا نه، موضوع بحث ما نیست. 

شاید نوازنده تنها مسیر را برای سُنوریته‌ی مطلوبِ هَترا اشتباه انتخاب کرده است. شاید اگر مقام‌های مناسبی برای این موسیقی را می‌نواخت و از آن هارمونی درونی و منحصر‌به‌فرد تنبور استفاده می‌کرد، فضای مناسب‌تری برای این موسیقی به دست می‌آمد.

گفتگوی تنبور و گیتار الکتریک بر بسترِ موسیقی الکترونیک، با توجه به این‌که از ساز تنبور در این جنس موسیقی کمتر استفاده شده، می‌توانست ایده‌ی موفقی باشد؛ هم به دلایلی که پیش‌تر ذکر شد و هم به دلیل شکل پرده‌بندی‌ این ساز کهن (به واسطه‌ی داشتن نیم‌پرده) اما این ساده‌انگاری است که بخواهیم تنها با تکیه بر همین خصیصه از تنبور در این قالبِ به‌اصطلاح تلفیقی استفاده کنیم. 

«هَترا» به سادگی می‌توانست، به واسطه‌ی جنس موسیقی مورد نظرش، از مقامات خلسه‌آور تنبور استفاده کند اما از این امر بازمانده است. 

در مقابل، تنبور هم در نقش گیتاری قرار گرفته که تکنیک‌های خیلی ساده‌ای را اجرا می‌کند و الگوی نواختن‌اش در خود موسیقی راک هم کلیشه‌ای و قدیمی است. از طرف دیگر پرکاشن‌ها خیلی تخت اجرا شده‌اند و صدابرداری هم خیلی تخت انجام شده است و کمکی به فضای آلبوم نمی‌کند و اصولاً این جنس صدابرداری برای این سبک موسیقی مناسب نیست. خلاصه این‌که یک ایده‌ی بسیار خوب، به دلیل ناپختگی و عدم شناخت کافی، از دست رفته است.

۱. مقدمه‌ی علی اکبر مرادی در کتاب «زمینه‌ی شناخت تنبور» نوشته‌ی حیدر کاکی، نشر نوید شیراز، ۱۳۸۸

برای خرید و دانلود آلبوم هترا به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 1.8
21 شهریور 1396
بالا