نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: سایه


saye

بشنید و نشد آگه از اندیشه‌ی نایی

نویسنده: سعید یعقوبیان

«سایه» در دوره‌ای از موسیقی ایران تأثیرگذار بوده است. این تأثیرگذاری می‌تواند موضوع مقاله‌ای تحلیلی-انتقادی باشد. چنین پژوهش‌هایی نه تنها در مورد سایه بلکه در مورد دیگر هم‌دوره‌هایش نیز باید صورت گیرد (که به هر دلیل هنوز انجام نشده). سایه با موسیقی دستگاهی نیز در حد یک موسیقی‌دوستِ بسیار پیگیر که معاشرت‌هایی با اهالی این موسیقی داشته، آشنایی‌هایی دارد. از مجموع صحبت‌های او در منابع مختلف چنین برمی‌آید که این آشنایی، علمی و چندان عمیق نیست و بالطبع شامل داده‌هایی درست و غلط از دیده‌ها و شنیده‌هاست (مانند بیگجه‌خانی را شاگرد درویش‌خان دانستن! و موارد دیگر). واژگانِ موسیقایی نیز در شعرِ او فراوان‌اند.

حال در پنج جلد کتاب قرار است موضوع «سایه و موسیقی» بررسی شود که فعلاً جلد نخست در قالب یک فرهنگ واژگان در 262صفحه منتشر شده است. این «برگ سبزی برای 90سالگی سایه» با چنین گزاره‌هایی آغاز می‌شود: «سایه از شاعران بزرگ تاریخ زبان پارسی است. بر همه‌ی اسلوب‌های سخن چیرگی دارد. او شعرهایش را همراه با آواز خواندن می‌سراید...از همین‌رو آهنگسازان سروده‌هایش را برای ساختن تصنیف می‌پسندند. او موسیقی‌شناسی آگاه است» و ...

تمام این مقدمات جای بحث دارند. جایگاهِ سایه در تاریخ ادبیات ایران موضوع این سطرها نیست اما دست‌کم می‌توانیم به فاصله‌ی شعرهایِ نیماییِ سایه‌ی غزلسرا با امثالِ نیما و اخوان بیاندیشیم؛ و به دانش موسیقی او نیز. آیا سایه موزیکولوگ است؟! چه نیازی است نویسنده –که «پس از آشنایی با سایه دریچه‌ای از هستی و مستی بر او گشوده شده و شیفتگی‌اش هزارچندان»- خود، سودمندی‌های کتاب‌اش را برشمرد و نتیجه بگیرد که «خواندنِ این فرهنگ برای دوستدارانِ شعر و موسیقی دلپذیر خواهد بود»؟ تعداد هر واژه‌ در شعرِ سایه به کارِ کدام پژوهشِ آینده خواهد آمد؟ مدخل‌های این کتاب، واژگان موسیقایی در شعر سایه، چه چیزی به «واژه‌نامه‌ی موسیقی ایران زمین» یا «حافظ و موسیقی» می‌افزاید؟

موضوع سایه و موسیقی به جای پنج جلد کتاب، می‌تواند موضوع مناسبی برای یک مقاله‌ی پژوهشی باشد. چنین مقاله‌ای، در ساختاری مجمل و علمی، می‌تواند برداشتی کلی و قابل حصول برای خواننده‌ی علاقه‌مند به دست دهد.
ورق زدن این کتاب پرسشی را در ذهن باقی می‌گذارد: این تقلا برای اثباتِ ارادت و شیفتگی، کدام جای خالی را پر خواهد کرد؟

سعید یعقوبیان سایه هوشنگ ابتهاج مهدی فیروزیان موسیقی ایرانی در شعر سایه کتاب

09 اردیبهشت 1397
Sayeh 3

چندپاره

نویسنده: کامیار صلواتی

اگر بپذیریم که مجموعه‌ای یک‌پارچه و یک‌جا به‌نام «آلبوم» قرار است به‌طرزی هدف‌مند یا بنا به نوعی نزدیکی یا خطّ سیری مشخص گردهم آید، یکی از رواترین پرسش‌ها درباره‌ي «سایه» این خواهد بود که بپرسیم این منطق چه بوده است؟ «سایه» گاه لحظاتی درخشان دارد؛ مانند قطعه‌ي «تشویش»، قطعه‌ای که انگار نوعی بازتفسیر ایده‌ي چهارمضراب است و علاوه بر غنای تکنیکی ‌ـ چه از لحاظ نوازندگی و چه از لحاظ گردش‌های مدال‌ـ همخوانی‌ای نیز با مفهوم «تشویش» دارد.

با این‌حال، در این آلبوم با قطعه‌ای مانند «آن» نیز روبه‌روییم؛ قطعه‌ای که در آن ناگهان دو نی ظاهر می‌شوند، مدتی طولانی در بستری که با تار فضاسازی شده به درازگویی می‌پردازند و دیگر هیچ نام و نشانی از آن‌ها در سایر قطعات باقی نمی‌ماند.
در تک‌نوازی «افق» منطق بیشینه‌گرای قطعه‌ی «تشویش» ناگهان به ایده‌هایی شبه‌مینیمالیستی که یادآور بعضی موسیقی‌ فیلم‌های علیزاده نیز هست، تغییر می‌یابد و باز در قطعه‌ي آخر ‌ـ «باد»‌ـ محمدی داستانی دیگر را می‌آغازد.

قطعات «سایه» مانند مجموعه‌ای از آثار کمابیش مستقل با رویکردهای متفاوت هستند که در کنار یکدیگر جمع شده‌اند. فارغ از این نکته، بنا به نوع نام‌گذاری قطعات، که یا توصیفی‌اند یا بازگوکننده‌ی حالت یا مفهومی خاص، ممکن است این سوال برای شنونده پیش بیاید که چرا نام قطعه‌ای «آن» است، نام قطعه‌ای «لحظه» و نام قطعه‌ای دیگر «باد»؟ اصلاً چرا نام آلبوم «سایه» است؟ شاید بهتر می‌بود اگر خالق اثر اندک توضیحی درباره‌ی منطق این نام‌گذاری‌ها نیز ارائه می‌کرد یا اگر ایده‌ای مرتبط با این مفاهیم در ساخت قطعاتش داشت آن‌ها را بازگو می‌کرد. علاوه بر این مسائل، دفترچه‌ی آلبوم نیز دارای کم‌ترین اطلاعات مفید است.

در تنها جایی از متن دفترچه که قرار است توضیحی راجع به ایده‌ و منطق کار ارائه شود، آهنگساز از «به‌پیش رفتن هم‌زمان جمله‌بندی‌ها و تکنیک‌ها» گفته است؛ جمله‌ای چنان گنگ و نامفهوم که بیش از آن‌که توضیحی درباره‌ي اثر باشد، شنونده را گیج‌تر می‌کند.

افزون بر این، از داعیه‌ي تکراری اما سربسته مانده‌ی «به‌روز کردن موسیقی» و «همگام کردن آن با نیازهای زندگانی جدید» و اشکالات پُرشمار ویرایشی متن فارسی که بگذریم، متن انگلیسی غلط‌های فاحشی دارد؛ مثلاً در یک نمونه‌ي موسیقایی آن، اصطلاح جمله‌بندی“Phrasing” به “Wording” ترجمه شده است! 

برای خرید و دانلود آلبوم سایه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2
15 شهریور 1396
بالا