نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: سینا دهقانی


Nur Bar Atash 2

از مسیرِ آموزشِ ناقص

نویسنده: فرشاد توکلی

سمندر دهقانی متولد 1365 است و، بنابراین، می‌توان گفت که جسم و موسیقی او بالیده‌ی سه دهه‌ی اخیر است و، از آنجا که تارنوازیِ او ـ در فُرم و اجرا ـ با قالب متداولْ فاصله‌ای نمی‌گیرد، می‌توان اثرِ او را آیینه‌ای از، حداقل بخشی از، آنچه آموزش موسیقی ایرانی در این سه‌دهه در اختیار علاقه‌مندانش گذاشته دانست؛ بخشی که می‌توان شاخصه‌های آن را ـ تا آنجا که به هنر تکنوازی مربوط می‌شود ـ در سه عنوان خلاصه کرد: فقدان بیان‌گری شخصی یا ـ به زبان ساده ـ شبیهِ لحن و بیان این یا آن نواختن؛ بدنه‌ی آوازیِ لاغر و نحیف، یعنی نواختنِ آوازی‌ها با اتکا به یک‌ـ دو روایتِ معروف از ردیف و یا تَرکِ کلیِ رویکردی که ردیف‌ها را ساخته است: عبارت‌پردازی فیگوراتیوِ غیرِمتریک؛ و، سوم، خودمختاریِ بی‌قید و شرط در ساخته‌های موزون. دورشدن از هریک از این سه مستلزمِ کوشش‌ها و جستارهایی بیرون از روایت رسمی آموزش موسیقی است؛ کوشش‌هایی که یا ذهن دهقانی را به‌خود مشغول نداشته‌اند و یا در این آلبوم نمودِ قابلِ‌رصدی ندارند.

محتوای کلیِ نور بر آتش دو نسخه‌ی کمابیش کامل از نوبتِ (سوئیتِ) ایرانی است در دستگاه‌های ماهور و اصفهان که، با تکیه به گوشه‌های ردیف و گنجاندنِ قطعاتِ موزونِ بین آنها، خود را، با رعایتِ نسبیِ محور تنش‌ـ آرامش، در طول زمان، هریک به‌مدتِ تقریباً 20 دقیقه، می‌گستراند؛ تارنوازیِ نسبتاً قابل‌قبولی که گوشه‌های ردیف میرزاعبدالله را به صدای مضراب‌های درشت مکتب شهنازی آغشته و ساخته‌های موزونش از حال‌وهوایی یکسره متفاوت برخوردار است.

اگر خودمختاری در فُرم و محتوای قطعاتِ موزون طبیعی جلوه کند، وجود یک فرهنگ صوتیِ غنی و متنوع برای اجرا و سُرایش موسیقی آوازی نیز ضروری و لازم است تا، همچون زبانی زنده، کاربرانش را در القاء معنا و منظورِ خاصی که دارند، با تمبر و لَحنِ واقعاً شخصی یاری کند. وقتی حدودِ 1344، نورعلی برومند با آموزشِ روایت‌ها و ردیف‌های دیگری جز "ردیف میرزاعبدالله، به روایتِ خودش" در دانشگاه تهران مخالفت می‌کرد، شاید هرگز نمی‌دانست که با این کار این موسیقی را از دست و دل موسیقی‌دانان به صفحات پایان‌نامه‌ها و کتاب‌ها تبعید می‌کند و نتیجه‌اش می‌شود از یکی از دو سرِ پشت‌بام افتادن: تکرار یا فرار را نواختن.

 

برای خرید و دانلود آلبوم نور بر آتش به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

05 اسفند 1396
Nur Bar Atash 1

کلاسیسیزم ایرانی؟

نویسنده: کامیار صلواتی

آیا می‌توان از نوعی رمانتیسیسم و کلاسیسیزم در عرصه‌ی تازنوازی یا تک‌نوازی در موسیقی ایرانی سخن به میان آورد؟ اگر خصوصیات کلّی رمانتیسیسم را فردگرایی، ذهنیت‌گرایی (subjectivity)، دلبستگی به تفسیر و روایت شخصی، دوری از ساختارهای روشن و منطقی و خردگرایانه، ایجاد تضادهای شدید بیانی/احساسی به واسطه‌ی موسیقی، اغراق و ابهام و گریز از ساختارهای از پیش تعیین شده در نظر بگیریم، کلاسیسیزم دقیقاً در نقطه‌ی مقابل آن می‌ایستد. مقایسه کنید تارنوازی ظریف را با تارنوازی علیزاده. دومی در قیاس با نفر اوّل به رمانتیسیسم مایل‌تر است و اوّلی به کلاسیسیزم تارنوازانه مشتاق‌تر.

به‌نظر می‌رسد که نسل جدیدتر تارنوازان ایرانی علاقه‌ی بیشتری به علیزاده و ایده‌هایش نشان می‌دهند و از این رو غلبه با گرایش رمانتیک‌تر موسیقایی‌ست. اثر سمندر و سینا دهقانی، «نور بر آتش»، از این دیدگاه دقیقاً در نقطه‌ی مقابل این گرایش می‌ایستد. برخلاف غلبه‌ی همه‌جانبه‌ی مسأله‌ی ذهنیت و آزادی عمل در آثار رمانتیک‌ها، عینیت (objectivity)، منطق و روابط روشن و خردگرایانه حکم‌فرمای نور بر آتش هستند. نام‌گذاری‌های فرمال قطعات، خود تأکید دیگری بر مسأله‌ی عینیت هستند. این نام‌گذاری‌های فرمال قطعات، به‌استثنای قطعات ضربی، متضمن وجه دیگری نیز هستند: ابهام در «نور بر آتش»، یا کلاسیسیزم، راه ندارد. درآمد اصفهان در فلان نقطه، در مرزی واضح پایان می‌یابد و بعد جامه‌دران آغاز می‌شود. در تضاد با این ویژگی، بخش‌بندی‌های مدال یک اثر رمانتیک، مثلاً «آن‌و‌آن» را نمی‌توان به این سادگی تفکیک یا طبقه‌بندی کرد.

با این‌حال معنای دیگر کلاسیسیزم، یعنی توجه به اصول هنجاری و پایه‌ای نوعی خاص از هنر، نباید با کلاسیسیزمی که در «نور بر آتش» می‌شنویم خلط شود: اثری می‌تواند تفکر کلاسیک، به‌معنای اوّل، داشته باشد امّا یک‌سره نو باشد. از این‌منظر، منطق جمله‌پردازانه‌ی «نور بر آتش» به معنای اوّل کلاسیک است، یعنی هرچند وابسته به ردیف یا متن مرجع یا آن اصول پایه‌ای موسیقی دستگاهی نیست، برمبنای بسط و گسترش و پردازش متقارن، تدریجی، سکانس‌وار، مبتنی بر زمان‌بندی منظم تقریباً ریاضی‌وار، تفکیک‌پذیر و منطقی استوار شده است. از سوی دیگر سیر مدال اثر منطبق با معنای دوم کلاسیک است؛ یعنی مبتنی بر الگوی ردیف و توالی مدال آن در دو دستگاه ماهور و اصفهان. بنابراین، از دریچه‌ی شنیدن «نور برآتش» می‌توان چنین پرسید: آیا می‌توان بر مبنای رمانتیک یا کلاسیک بودن، به نوعی طبقه‌بندی نو در موسیقی کلاسیک ایرانی دست یافت؟

برای خرید و دانلود آلبوم نور بر آتش به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2.3
11 بهمن 1396
بالا