نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: شهرام غلامی


3 oud

در سراشیبی افول

نویسنده: مهدی سیدی‌نژاد

«سه‌عود» نام گروهی است به سرپرستی شهرام غلامی که پیش از این آلبومی را با نام «سرمستی» (نغمه حصار، ۱۳۹۳) منتشر کرده بود. در کنسرت «شیدایی» علاوه بر اینکه دو نوازنده‌ی دیگر عود این گروه تغییر کرده بودند ویولنسل نیز به جمع سازها اضافه شده بود. سازهای کوبه‌ای (تمبک و بندیر) نیز همانند آلبوم «سرمستی» حضور داشتند. تمامی قطعات به غیر از دو قطعه‌ی میانی ساخته‌ی شهرام غلامی بود. بخشی از قطعات کنسرت نیز با «سرمستی» مشترک بودند که با تغییراتی اندک اجرا می‌شدند. ويژگی‌های همیشگی موسیقی مدنظر غلامی در کنسرت حضور داشتند؛ از شیوه‌ی نوازندگی و صدادهی استاندارد ساز او تا ملودی‌ها، تکنیک‌های سازی و الگوهای وزنی که می‌خواهند موسیقی‌های محلی ایرانی را تداعی کنند. به این اضافه کنیم که حالا در این کنسرت طیف این ویژگی‌های صوتی گسترده‌تر شده، دو عود دیگر و یک ویولنسل در کنار موسیقی غلامی آمده‌اند تا شنونده را با یک اجرای یک ساعت و نیمه به صورت بی‌وقفه همراه کنند.

با این حال این گسترده‌تر شدن ایده‌های موسیقایی ترکیبی یک‌دست و متعادل پدید نمی‌آوردند. به علاوه قطعات در کنار هم تمایلی به اینکه یک کل واحد یک ساعت و نیمه را بسازند نداشتند. این ویژگی‌ها سبب می‌شد کیفیت مطلوب نوازندگی شهرام غلامی و حمید قنبری نیز برای موفقیت اجرا کافی نباشد و تفاوت محسوس کیفیت نوازندگی دو نوازنده‌ی عود دیگر و ویولنسل در قیاس با آن دو، غلامی و قنبری را مجبور می‌کرد بیش از پیش بار پیشبرد اجرا را بر دوش بکشند. از سویی دیگر کیفیت صدای سالن خلیج فارس فرهنگ‌سرای نیاوران نیز بر کیفیت اجرا بی‌تأثیر نبود. گروهی با حضور ۴ ساز بم که می‌توانست لرزه بر اندام شنونده بیاندازد، صدایی نحیف و لاغر داشت. اجرای ضعیف «سه‌عود» در این کنسرت نسبت به اجرای موجود در آلبوم «سرمستی» و همچنین آلبوم اخیر غلامی با نام «دیرینه‌ی دلخواه» (آوا خورشید، ۱۳۹۶) نشان می‌دهد او روندی رو به افول را طی می‌کند.

27 مرداد 1398
Dirineh e Delkhah 1

صدایِ سراب

نویسنده: سعید یعقوبیان

قرابت‌های فرهنگیِ موسیقیِ حوزه‌ی ایرانی-عربی-ترکی در سال‌های گذشته بیش از پیش وارد مباحث نظری موسیقی ایران شده است. در شاخه‌ی نوازندگی، عود (و قانون) از آنجاکه در تمام این حوزه‌ نواخته می‌شوند وضعیت یگانه‌ای یافته‌اند. موسیقی دستگاهی ایران در کنار قرابت‌ها و اشتراک‌ها، تفاوت‌های مهمی نیز با موسیقی همسایگان فرهنگی خود دارد. از جمله اینکه موجودیت‌های مدال در موسیقی کلاسیک ما بسیار بیشتر از موسیقی عرب و ترک وابسته به الگوهای لحنی شده‌اند. یک عودنوازِ نوعی در ایران، در چنین بستری آموزش می‌بیند. در مقابل، سیالیتِ متفاوتِ موسیقیِ عرب و ترک در کنار پیشرفت‌های عودنوازی‌شان، کششی اغواگرانه دارد. عودنواز ایرانی تلاش می‌کند به سمتِ آزادی عمل پرواز کند و با رها کردن ذهن و عملِ خود از انجماد، در عین حال هویت ایرانی خود را حفظ کند تا «عود ایرانی» را بیابد: عودی که نه تاری‌ است نه ترکی و نه عربی.

شاید تأکید غلامی بر عبارت «عود ایرانی» در نامگذاریِ آلبوم‌اش، در چنین کشاکشی ریشه داشته باشد و تصریح این عبارت، می‌تواند بازگوی چنین داعیه‌ای باشد: عودی که می‌شنوید «عود ایرانی» است.

اما «عود ایرانی»ِ غلامی در این تکنوازی چگونه صدا می‌دهد: الگوهای دستگاهی مانند آثار گذشته حضور دارند و همچون همیشه به عناصرِ شخصی‌یت عودِ غلامی آمیخته‌اند: آکوردهایی مشخص که در آلبوم‌هایِ پیشین نیز شنیده شده‌اند، ریزهای دونوتی روی یک جفت سیم، نوفه‌ی پردامنه‌ی ویبره‌های کشدار، استفاده از برخی فواصل موسیقی محلی، چند ریتمِ مشخص و همیشگی، و در اینجا (مانند برخی تجربه‌های قبل) آواز خواندن. عناصرِ یادشده در نواخته‌های غلامی، در قطعات ضربی پررنگ‌ترند و بدنه‌ی آوازیِ موسیقی‌اش واجد وجوه ممیزه‌ی ویژه‌ای نیست.

با این اوصاف هرچند غلامی در «دیرینه دلخواه» خود را تکرار کرده اما آنچه این آلبوم را در کارنامه‌ی او متمایز می‌کند، ورای رخوت موسیقی‌ که با آواز خواندن روی یک بیت در قطعه‌ی نُه دقیقه‌ایِ «تاوان» به نهایت رسیده، ناکوکیِ ساز است. شگفت اینکه علاوه بر غفلت نوازنده در کوک و به‌کارنگرفتن ناظر ضبط، صدابرداری و نهایی‌سازیِ این تکرارِ کم‌رمق نیز که به عهده‌ی یک موزیسین بوده (سهیل پیغمبری) کیفیت مقبولی ندارد.

عود، این دیرینه‌ی دلخواه، سازِ نظریِ موسیقیِ قدیمِ ایران، در این اثر، هر چه که هست، نماینده‌ی آبرومندی برای «عودِ ایرانی» نیست.

برای خرید و دانلود آلبوم عود ایرانی، دیرینه دلخواه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 1.6
19 اردیبهشت 1397
Helhele 2

کلاژِ شیوه‌گرایانه (۱)

نویسنده: سعید یعقوبیان

رسیدن به صدادهی و ابزارهای بیانیِ جدید و دور شدن از چارچوب‌های نظام دستگاهی در عودنوازی معاصر ایران را باید نتیجه‌ی دو رخداد دانست: تحولات در شیوه‌های اجراییِ دیگر سازهای ایرانی و تأثیرپذیری نهان و آشکار از آن و دیگری باز شدن دروازه‌های شبکه‌ی جهانی وب به روی عودنوازان ایرانی که ماحصلِ تمام پیشرفت‌های عودنوازیِ ترک و عرب را بیش از گذشته، پیش چشم ما گستراند.2 این دو رخدادِ نسبتاً همزمان، در شتاب تحول عود ایرانی نقش مهمی داشتند.

شهرام غلامی نیز موسیقیدانی از نسلِ برآمده از دلِ این گذار است و آلبوم «طلوع کویر» (1387) نقطه عطف و نمود روشنی از این تحول. بر این اساس، «هلهله» (1389) بازنمودِ پخته‌تر و کامل‌تر آن تجربه‌هاست با این تفاوت که یکپارچگیِ «طلوع کویر» (به واسطه‌ی پایبندی به روالِ ردیفی‌اش) در اینجا جایِ خود را به چند قطعه‌ی مستقل داده است. پرکاشن، نخ تسبیح این قطعات مستقل است که با ترکیب‌های متنوع و اجرایی شورانگیز، عود را شنیدنی‌تر کرده است.

اگر از قطعه‌ی (از هر نظر) تکراریِ «کویر»3 چشم‌پوشی کنیم، قطعاتِ هلهله، عموماً الهام‌هایی آمیخته به هم، از موسیقی ترکمن‌صحرا، خراسان و ریتم‌های بوشهری‌اند. حتی در این میان حی‌الله‌ اللهِ کردی نیز، بدون اینکه نامی از دف و موسیقی کردستان برده شود، استفاده شده است (قطعه‌ی سماع دیوانه). اما چرا آمیخته به هم؟ روند قطعات از منطقِ مشخص و روشنی پیروی نمی‌کنند و محتوای ثابتی ندارند. قطعه‌ای که با دوبل‌نوت‌ها و الگوهای فرودِ دوتاریِ آشنا، متاثر از موسیقی خراسان، شروع می‌شود لزوماً در روندش، در همین فضای صوتی باقی نمی‌ماند؛ به فیگور ریتمیک بوشهری می‌رسد یا بالعکس. در این میان قطعاتی نیز وجود دارند که ارتباطی به موسیقی‌های محلی ندارند.

اما گوناگونی و چگالیِ استفاده از انواع تکنیک‌ها در تمامِ این قطعات بالاست. از تولید صدای مشابه ترمولو یا آپویاندوی گیتار گرفته تا تکرار پژواک‌گونه‌ی یک خوشه از نغمات و انواع گلیساندوها و غیره. گویی در فرایند سرایش، تمرکز روی بکارگیری و نمایش کلکسیونی از تکنیک‌ها (و به داعیه‌ی خود نوازنده «تکنیک‌ها و صداهایی که تاکنون روی بربت اجرا و شنیده نشده») به یکپارچگیِ فرمال قطعات و کل آلبوم چربیده است.

پس از گذشت هفت سال، به حق بودنِ این برخورد یا این نوع اِبراز را باید در بستر زمانی و مکانی‌اش سنجید و نشانِ بالیدن و روییدن‌اش را در امروز جست.


1- شیوه‌گرایی (Mannerism) کاربستِ افراطیِ شگردهای یک سبک هنری است. در این گرایش نوعی فاصله‌گیری از کلاسی‌سیسم مشهود است. این اصطلاح از سده‌ی هفدهم در هنر و ادبیات رایج شد و به تدریج، معانیِ مختلف و مغشوشی به خود گرفته است. (پاکباز، رویین1390، دایره‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر، ص543)
2- که پیش‌تر در مورد این تأثیرپذیری نوشته‌ام. «تجديد حيات عود در موسيقي ايران»، ماهنامه هنر موسیقی شماره 158 و در پرونده‌ای برای عود با عنوان «دولتِ مسعودِ عود» در شماره 9 ماهنامه‌ی «شهر کتاب»
3- این هفت ضربیِ کلیشه‌ای عیناً در آلبومِ «طلوعِ کویر» نیز اجرا شده‌است.

برای خرید و دانلود آلبوم هلهله به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2.9
09 اسفند 1396
بالا