تگ: فولکلور

در کنار تاریخ موسیقی کلاسیک رایجی که روایت‌های غالب تاریخ موسیقایی ما را ساخته، تاریخ‌های دیگری نیز وجود دارند که در حاشیه قرار گرفته‌اند. دلایلی که باعث شده آن‌ها در حاشیه قرار بگیرند ممکن است متفاوت و به فراخور ماهیت هریک متنوع باشد، اما یک دلیل در به حاشیه رفتن بسیاری از آن‌ها بسیار موثر بوده است: فارسی نبودن. احتمالاً یکی از دلایل مهمی که تاریخ موسیقی کلاسیک رسمی را –که از درویش و وزیری و صبا و شهناز و لطفی و مشکاتیان گذر می‌کند- در مرکز می‌نشاند اما علی‌اصغر کردستانی را به‌تمامی در کناره نگه می‌دارد رسمیت و ملی شدن «فارسی» است. این جریان‌های موازی منطقه‌ای کمابیش شهری شده، که جدای از موسیقی مردم‌زاد (فولکلور) هر منطقه‌اند، چندان موضوع توجه نبوده‌اند و انتشار آثاری چون «جاودانه‌های موسیقی مازندران»‌می‌تواند توجهی دوباره را به این موسیقی شهری غیرفارسی برانگیزاند. به همین دلیل، انتشار چنین آثاری بیش از وجه هنری آن‌ها، از وجه تاریخی و پژوهشی می‌تواند بسیار مهم باشد. حال سوال این‌جاست: «جاودانه‌های موسیقی مازندران» چقدر از این حیث می‌تواند برای شنونده مفید باشد و ناشر چه نقشی در این میان دارد؟

کار ناشر از چنین جنبه‌ای بسیار بااهمیت‌تر از پالایش، جمع‌آوری و بازنشر صرف قطعاتی است که سال‌ها پیش اجرا شده‌اند. چنین آثاری باید تا حدّ ممکن مملوء از اطلاعات دقیق و جزییات تاریخی درباره‌ی قطعات باشند. «جاودانه‌های موسیقی مازندران» اثری است که چند قطعه‌ی جالب را در خود گرد آورده، احتمالاً قطعاتی که بعضی‌هاشان در رادیو تولید و پخش شده‌اند و با سازهای غربی و ایرانی –مثلاً ترکیب ویلون و کلارینت و تنبک- نواخته شده‌اند، اما ناشر تنها به ذکر توضیح بسیار ناکافی و نادرست «موسیقی و شعر این اثر فولک است» و البته گردآوری متنی کوتاه و ناکامل درباره‌ی خواننده بسنده کرده است. شنونده به درستی نمی‌فهمد که این آثار در چه سالی ساخته یا تنظیم شده‌اند، نوازندگان و سازندگان و تنظیم‌کنندگانش چه کسانی بوده‌اند، در چه قالبی پخش شده‌اند، یا بنا به کدام دلایل و معیارها «جاودانه‌های موسیقی مازندران» نام گرفته‌اند. به دیگر سخن، پاسخ سوال ما این است: ناشر در این‌جا جز جمع‌آوری قطعاتی که سال‌ها پیش کسان دیگر آن‌ها را ساخته و پرداخته‌اند، هیچ نقش دیگری ایفا نکرده است.

کامیار صلواتی فولکلور احمد بختیاری جاودانه های موسیقی مازندران

برای خرید و دانلود آلبوم جاودانه‌های موسیقی مازندران به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

ارکان اوگور (یا به شکل صحیح اوئور) معتقد است رجوع به کهن‌ترین سنت‌های موسیقی منجر به خلق بدیع می‌شود (نقل به محتوا از یک گفتگوی منتشر نشده) و اجرای او در جشنواره‌ی موسیقی فجر هم تفسیری بود سنت‌گرایانه از ترانه‌های فولکِ دوره‌ی عثمانی که با ایده‌ای ساده‌ی افزودن یک ساز بم‌تر و یک صدای بم‌تر ادبیاتی نو پیدا کرده بود.

اوگور و اسماعیل حکی (به زبان ما حقی) شنبه شب گذشته با سازهای ملی و محلی باقلاما(bağlama)، چووئور(Çöğür) و جورا (cura) ترانه‌های فولک را که طبق سنتی کهن توسط یک عاشیق نواخته و خوانده می‌شود در قالب آنسامبلی با دو خواننده و دو نوازنده اجرا کردند. دو صدا و دو سازی که تبدیل به یک عاشیق شده بودند. او در واقع این ترانه‌ها را به گونه‌ای تنظیم کرده بود که با صدای زیرترِ خودش و صدای بم‌ترِ اسماعیل حقی و همچنین دو ساز زیر و بم (در قیاس با هم) طنین گسترده‌تری پیدا کنند و تأثیر این ترانه‌ها بیشتر بشود، و بدون اینکه چیزی چندان فراتر از سنت‌های کهن بنوازد، اثر بدیعی خلق کرد. اوگور در تلاش بود تا خلسه‌ی صوفیانه و عاشقانه را با الویت دادن به خود موسیقی خلق کند. یک موسیقی منوتون و محزون که در گستره‌ی صوتی محدودی نواخته شد. این شکل موسیقی شرقی که هنوز مدال است و یک صدایی، به باور بسیاری پتانیسل پذیرفتن هارمونی با تعریف غربی را ندارد. این اجرا در بخش باکلام کاملاً هموفونیک بود، در بخش سازی هم اغلب به همین شکل اما در لحظاتی درخشان بود که دو ساز  چوئور و باغلاما به جای نواختن خطوط یکدیگر در بین یکدیگر حرکت می‌کردند ولی نه به نیت ساختن یک موسیقی دو صدایی بلکه بیشتر برای یک ساز (صدا) شدن. به زعم من این معنای خلاقیت در کانتکست موسیقی تونال است: تبدیلِ سیم‌های باقلامای اسماعیل حقی  به سیم‌های بم‌تر چووئورِ ارکان اوگور.

اجرای ارکان اوگور در جشنواره‌ی موسیقی فجر دو گروه مخاطب ناراضی داشت. اول آن کسانی که ارکان اگور را بیشتر با فعالیت‌هایش در موسیقی جَز می‌شناختند و آمده بودند تا گیتار نواختن او را ببینند و گروه دوم هم کسانی که توقع داشتند ارکان حداقل چند دقیقه‌ای بداهه نوازی کند. گروه اول تا حدودی حق داشتند ناراضی باشند چون متولیان جشنواره درباره‌ی اینکه ارکان اگور کیست و چه رپرتواری می‌نوازد اطلاع رسانی درستی  انجام نداده بودند. اما گروه دوم به این خاطر ناامید شدند که اغلب باقلاما و موسیقی این‌چنینی ترکیه را با اسم اردل ارزنجان می‌شناسند در حالیکه ارزنجان و ارکان متعلق به دو دیدگاه متفاوت در موسیقی ترکیه هستند. باقلامایی که ارزنجان می‌نوازد ساز مدرن و قرن بیستمی محسوب می‌‌شود و کوپوزِ ارکان سازی بسیار کهن است. ارزنجان معتقد به اضافه کردن تکنیک‌های جدید و بداهه نوازی است اما ارکان به‌رغم اینکه یکی از مدرنیست‌های موسیقی جز (یا فیوژن جز) در ترکیه محسوب می‌شود، در نواختن سازهای ملی و محلی (او چندین ساز ترکی را می‌نوازد) معتقد به اصالت است و به بداهه نوازی و به استفاده از تکنیک‌های امروزی اعتقادی ندارد. در واقع او به احیای تکنیک‌های‌ کهن این سازها شهرت دارد. پس توقع بداهه نوازی و اجراهایی شبیه به آنچه که ارزنجان و کلهر ارایه می‌کنند از هنرمندی چون ارکان خطاست.

اجرای ارکان اوگور در تالار وحدت اتفاق ویژه‌ای برای موسیقی ایران بود. اگر مخاطب با شناخت و آگاهی به تالار وحدت می‌آمد شاید در کیفیت اجرای ارکان تأثیری نداشت ولی حداقل باعث به وجود آمدن فضای بهتری می‌شد و این آگاهی باعث می‌شد در نقدها نوشته نشود که ارکان ترانه‌های فولک را به شکل جَز اجرا کرد!

عکس‌ها از ستاره کاظمی

آلبوم «از بوشهر» تجربه‌ی مشترک سلام ریاضی و حبیب مفتاح بوشهری در تلاش است تا نگرش فرمال موسیقی مدرن را با ادوات و سازهای موسیقی جنوب ایران بیازماید. مجموعه‌ای که به بار نشسته و یک اثر خوش ساخت با بافتی یک دست و منسجم به دست داده است.

موسیقی اَمبینت در ایران طرفداران بسیاری دارد. در این سال‌ها گروه‌های بسیاری سعی کرده‌اند تجربیاتی در این زمینه انجام دهند. خیلی از آهنگسازان ایرانی موسیقی الکترونیکِ در حال حاضر با شرکت‌های معتبر این سبک موسیقی در اروپا و امریکا همکاری می‌کنند. ماجرای آلبوم «از بوشهر» کمی متفاوت از این جریان است. در این آلبوم سازهای جنوبی و صداهایی از فرهنگ زندگی و کار جنوب ایران گردهم آمده‌اند تا فرم و ساختاری ملهم از این مکتب فکری را تجربه کنند. سازها و ادواتی  مثل ماندولین، ملودیکا و میدی‌کی‌برد  هم در این آلبوم حضور دارند ولی نکته‌ی مهم ماهیت محتوایی و صدای غالب در مجموعه است که تماماً از جنوب ایران گزینش شده‌اند.

موسیقی جنوب در این سال‌ها مورد توجه بسیاری از آهنگسازان قرار گرفته است و حتی گروه‌های پاپ هم به این موضوع علاقه‌ی خاصی نشان داده‌اند، اما از مجید انتظامی گرفته -که کار درخشانی در موسیقی فیلم «روز واقعه» با تم‌های جنوبی پدید آورد تا گروهایی مانند «داماهی» که برداشتی پاپ از موسیقی جنوب داشته‌اند- هیچ کدام وارد جنون و خلسه‌ی مینی‌مال موسیقی جنوب نشده‌اند. اغلب در پی ساختن فرم‌هایی از جهان هزار رنگ موسیقی جنوب بوده‌اند تا اینکه قصد قوام آوردن ملودی‌ها را در سر داشته باشند. «از بوشهر» خلسه‌ی یک بعدازظهرِ گرم تابستانی در بندر شرجی را با کشیدن نت‌های نیِ جفتی برای مخاطب بازنمایی می‌کند. استفاده از سازهای بادی جنوبی در کانتکس امبینت گون آلبوم قابل توجه است. کوبه‌ای‌ها جنوبی و منحصر به فرد صدا می‌دهند ، به طوری که از گروه «لیان» تا «دارکوب» شما ریتم را با این صدادهی نشنیده‌اید.

و مهم‌تر از همه‌ی این‌ها عناصر فرمال چنان با رنگ و لعاب جنوبی در هم تنیده‌اند که انگار موسیقی کهن جنوب همیشه اینگونه بوده است. حضور صداهای الکترونیک، ماندولین و ملودیکا آنقدر هوشمندانه و ظریف هستند که مخاطب به سختی متوجه حضورشان می‌شود. و البته نگذریم از میکس فوق العاده‌ی آلبوم که نقشی بسیار کلیدی در ماحصلی که می‌شنویم ایفا می‌کند.

«از بوشهر» یک اثر خوش ساخت و استخوان‌دار در بلبشوی موسیقی این روزهای ایران است. 

برای خرید و دانلود آلبوم از بوشهر به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.