نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: میرزا شفیع


resale mirza

آشنایِ غریب

نویسنده: سعید یعقوبیان

اهمیت انتشار رسالات قدیمی بر کسی پوشیده نیست. لازمه‌ی شتاب­‌گرفتن انتشار صدها رساله­‌ی در محاق‌ مانده، همسو کردن/شدنِ همت و دانش و بودجه است. نه بر یک مسیرِ حمایت‌شده، بلکه بر شانه­‌های یک پژوهشگر، بار دیگر باری به مقصد رسیده‌­است: رساله­‌ای در 91برگ؛ نوشته­‌ی میرزا شفیع نامی که جز این اطلاع دیگری از او در دست نیست.

این رساله بنا به توقیعِ پایانیِ نسخه، سال1330ه.ق (1291ش-1912م) 3سال پیش از مرگ آقاحسینقلی و 6سال پیش از مرگ میرزاعبدالله نوشته شده؛ سالی که در آن درویش­‌خان چهل‌ساله بود. نام هر سه (و البته نام‌های دیگر) نیز در متن رساله آمده­‌است. تا همین­جا به نظر می‌رسد فحوای این سند به آنچه تا امروز در قالب ردیف‌­ها از نظامِ دستگاهی می‌دانیم ارتباط زیادی داشته باشد. اما اینگونه نیست و تردیدها را در اینکه ردیف­‌هایی مانند میرزاعبدالله یا آقاحسینقلی عیناً عملِ موسیقاییِ دوره‌ی قاجار بوده­‌اند بیشتر و تأثیر عواملی مانند ضبط را در تقسیم‌بندی­‌های کنونی پررنگ‌تر می­‌کند.

رساله هشت بخش دارد؛ هر کدام به‌­نامِ یک «دستگاه» که اندکی با هفت‌دستگاه امروزی متفاوت­‌ا‌‌ند: دستگاهِ «نوا» وجود ندارد، دستگاهی بنام «دوگاه» آمده و فصل پایانی نیز «دستگاه جدید» نام گرفته‌­است. متن، فهرستی از اصطلاحاتی‌­ست که در فرهنگ شفاهی بوده­‌اند و اغلب قبل از تبیینِ مکتوب از بین رفته­‌اند؛ مانند نامِ حدود سی نوع تحریر یا پانزده نوع چهارمضراب. از مجموع اصطلاحاتی که در رساله آمده برمی­‌آید که نویسنده نظر بر اجرای سازی داشته است نه آوازی.

به نظر می­‌رسد روایتِ میرزا شفیع، بقایایی از یک نظام دستگاهیِ قدیمی‌ست که همچون دیگر روایاتِ غیرِمعروف فراموش شده‌. این رساله روشن می­‌کند که دستگاه مفهومی بوده شامل مجموعه­‌ای «آواز»: آغازِ هر بخش، جملات مشابهی دارد به این مضمون که این دستگاه شامل چند آواز است، هر آواز شامل چند پنجه، هر پنجه شامل چندین گوشه و هر گوشه دارای چندین تحریر و...

بررسیِ تحلیلی-تطبیقیِ رساله موضوع پژوهشی عمیق است که به نتایج راهگشایی می­‌تواند رسید. پیشگفتار، شامل روندِ کشف و ضبط، فرایند بازنویسی و تصحیح، حدس­‌هایی در مورد نویسنده و مختصری درباره­‌ی متن است. تصویرِ نسخه، با کیفیتی مطلوب در کتاب گنجانده شده‌­است. محصولِ ناشر آراسته و منزه است و اگر در قطعِ جیبی (ابعادِ خودِ رساله) می­‌بود لطفی دیگر داشت.

06 خرداد 1397
بالا