واروژان، که بسیاری از آثارش همچنان ورد زبانهاست، موقعیت ویژهای در میان آهنگسازان موسیقی پاپ ایرانی دارد. از یکسو، او از معدود اشخاصی است که توانسته نظر مساعد موسیقیدانانی را که در حوزهی موسیقی مردمپسند فعالیت نمیکنند به آثار خویش جلب کند، و از سوی دیگر، در تغییر مفهوم و جایگاه موسیقی پاپ ایرانی نقشی تعیینکننده داشته است.
کتاب واروژان از دو جهت یک اثر سزاوار توجه است؛ نخست، به این دلیل که از معدود آثاری است که بهطور جدی و پژوهشگرانه، به تاریخ موسیقی پاپ ایرانی پرداخته است۱، و دوم اینکه از نظر رویکرد و روش نیز از اندک تکنگاریهای تاریخی نوشته شده دربارهی موسیقیدانان است؛ که در این زمینه نیز تقریباً هرآنچه تاکنون منتشر شده است منحصر به موسیقیدانان موسیقی کلاسیک ایرانی و موسیقیدانان کلاسیک بوده است۲. علاوه بر این، توجه چشمگیر آن به تاریخ شفاهی زندگی موسیقیدانی که راجع به او کم میدانیم، مزیت دیگر آن است. البته این تکنگاری منحصر به خود واروژان نمیماند، بلکه جابهجا با وسیعتر کردن چشماندازش، تصویری زنده و پویا از بستر تاریخی-موسیقایی فعالیت او نیز ارائه میدهد.
محتوای کتاب مبتنی بر روایتی عینی همراه با سنجش انتقادی منابع مختلف است و نظمی کرونولوژیک دارد. هرجا که لازم بوده، نویسنده از منابع مکتوب برای پیشبرد روایت و تکمیل گفتههای مصاحبهشوندههای پرتعداد کتاب کمک گرفته است. چهرهی ترسیم شده از واروژان در این کتاب، چهرهی انسانی لطیف، درونگرا و حساس است. کتاب واروژان با دیسکوگرافی دقیق آثار او و مجموعهای از دستنوشتهها و اسناد مربوط به واروژان به پایان میرسد و این امتیاز دیگر آن است.
با وجود اینها توجه به یکی دو نکته میتوانست کیفیت این کتاب را بالاتر هم ببرد. جدا از عدم یکدستی و دقتّ کم بعضی از ارجاعدهیها، تحلیلهای موسیقایی این کتاب از نظر کیفی و کمی وزنی همپای دیگر جنبههای کتاب ندارد۳. نیز نویسنده میتوانست با توجه به عقبهی آموزشی واروژان و جایگاه خاص او، در کنار خوانندهها و کارگردانان و تهیهکنندهها، به گفتوگو با موسیقیدانان کلاسیک آن دوره نیز بپردازد.
1- از دیگر منابع موجود در اینباره، میتوان به کتاب «Iranian music and popular entertainment : from Motrebi to Losanjelesi and beyond» اشاره کرد که به نظر میرسد هنوز به فارسی ترجمه نشده است.
2- مانند «عارف قزوینی»، «نامبرده، حسین سرشار»، «به رهبری حنانه» و غیره.
3- مثلاً بحث نویسنده دربارهی «پیشدرآمد» در ترانههای پاپ ایرانی، بهخصوص با لحاظ کردن معنای کاملاً متفاوت آن در موسیقی ایرانی، گنگ و شبههبرانگیز است.
کامیار صلواتی رشدیه کتاب واروژان حسین عصاران