تگ: وحید طهرانی آزاد

تأسیس نهادی برای جمع‌آوری، تصحیح و انتشار اسناد موسیقی کلاسیک ایرانی یک نیاز است؛ نیازی که خانه‌ی پایور در پی پاسخ‌گویی به آن برآمده است. با وجود این، اگر مبنای داوری اولین خروجی‌های عمومی این نهاد، یعنی پارتیتور راز و نیاز و هنگام می، هر دو از ساخته‌های پایور باشد، نمی‌توان هدف پروژه را چندان سندپژوهانه دانست، که باید بیشتر آن را کوششی موسیقی‌دانانه قلمداد کرد؛ کوششی که در کار به‌سامان کردن و ثبت روایتی درست‌تر از آثار یکی از مهم‌ترین موسیقی‌دانان تاریخ ایران است.

از فارسی ویراسته و پیراسته‌ی هر دو جزوه و همچنین طراحی بصری حساب شده و ایده‌مندِ آنها که بگذریم، روش مقابله و گزینش در این پارتیتورها در قیاس با نت‌نگاری‌های رایج آثار پیشینیانِ موسیقی کلاسیک ایرانی، دقتی بیشتر دارد: هم نت‌های دست‌نوشته‌ی پایور، هم اجراهای موجود از این آثار، و هم نت‌نگاری‌های ناقص یا متفاوت این آثار (مثلاً نت پارت سنتورِ راز و نیاز) به دقت با هم مقابله شده، اشکالات رسم‌الخطی‌شان –در تناسب با واقعیت‌های اجرایی و مشخصات سازشناسانه‌ی آثار- رفع شده، و به شیوه‌ای استاندارد بازنویسی شده‌اند. سپس، یک‌بار به شکل پارتیتور، و باری دیگر به‌صورت پارت‌های جدا از هم، در جزوه آمده‌اند. این ویژگی آخر وجهِ کاربردی/ اجرایی این پارتیتورها را مؤکدتر می‌کند. از این رو، این دو جزوه برای نوازندگان و موسیقی‌دانان کاملاً قابل استفاده‌اند و تمیز و معلوم. بنابراین، اگر با عینکی موسیقی‌دانانه و هنرمندانه به آنها بنگریم، با دو اثرِ واقعاً درخور تحسین روبه‌روییم.

هنگام می و راز و نیاز، یکی از معدود تلاش‌ها برای تأمین و ثبت رپرتوار موسیقی گروه‌نوازانه در موسیقی کلاسیک ایرانی است و این امتیاز دیگر آن است. با وجود این، اگر این‌بار با عینکی موسیقی‌شناسانه به آنها نگاه کنیم، شاید مهم‌ترین ابهام را برآمده از همین رویکرد کاربردی بدانیم: اگر مبنای جزوه‌ها دست‌نوشته‌های پایور بوده، ثبت اطلاعات دقیق‌تر این دست‌نوشته‌ها (نحوه‌ی نگارش، نسبت‌شان با روایت جزوه، ویژگی‌های نگارشی، و ...) لازم است. نیز اسکن کامل و دقیق دست‌نوشته‌ها می‌توانست به شفافیت متُدیک اثر و ارائه‌ی اسناد دست‌اول خانه به پژوهشگران کمک کند.^۱

۱- دو دفترچه‌ی دست‌نوشته‌ای که در جیب انتهایی جزوه‌ها آمده، این نیاز را رفع نمی‌کند؛ به‌خصوص اینکه بخش‌هایی از آنها با عناصر گرافیکی پوشانده شده‌اند. همین رویکرد گرافیکی نشان می‌دهد که این دفترچه‌های کوچک در قیاس با محتوای درون جزوه‌ها، فرع قلمداد شده‌اند.

ایوارگاه، احتمالاً، یعنی تا آنجا که نویسنده می‌تواند از خواندنی‌ها و شنیدنی‌های این اثر دریابد، به‌راستی حامل آن مشغولیت‌های موسیقایی وحید طهرانی‌آزاد است که عنوان کلیِ این گروه از تولیدات "خانه‌ی هنرِ خِرد" شده است: احوالات شخصی. نقاط قوت و ضعفش نیز در همان ویژگی‌هایی است که در واژه‌ی "شخصی" فشرده شده‌اند؛ هرچند که در این فشردگی آنچه می‌تواند به کمکِ کلیتِ این اثر بیاید به‌مراتب کمتر از خصائصی است که توفیقش را به "هرگز" موکول می‌کنند.

33 دقیقه تکنوازیِ سنتور، آراسته به کوکی دقیق؛ اجراشده بر سنتوری خوش‌صدا در بم‌ها و پشت‌خرک‌ها، هرچند کمتر در حوالی سه خرکِ آخر؛ با مضراب‌هایی مرتب که جز چند نشستِ نادر بر خرک‌ها همه‌گاه تمیز و درخشان صدا می‌دهند؛ مملو از ریزهای مرتبی که از قضا هیچ‌گاه از آرام‌گاهِ نظم و ترتیب به میدان شور و ولوله و خروش در نمی‌افتند؛ روایت‌گرِ دست‌به‌عصای دستگاه نوا است، به‌قدری شخصی و در نواخته‌ها خلوت‌کرده که در انسجامِ یک روایتِ دستگاه‌پردازانه، علی‌رغم همان دردست داشتنِ عصای ردیف، به‌راحتی از پا می‌افتد. درآمدهای مطول و ایده‌های مدال یا ملودیک تکراری (مثل رفتنِ مکرر به نهفت و نیشابورک در "تارمِه"، "جامخانه"، "سرگشوده"، "سرسایه" و برخی قطعات دیگر) با پایان‌های قطعی و نهایی هر قسمت، در عین حفظ توالی سیرِ کلی دستگاهِ نوا، و نیز استفاده‌ی بی‌تنوع از "ریز" و یا رِنگ نواختن در میانه‌ی کار ("سبویی") تنها بخشی از اتفاقاتی است که سنتورنوازی طهرانی‌آزاد را به نجوایی شخصی شبیه کرده است که، بیش از آن‌که متوجه کلیتِ یک اجرا باشد، دغدغه‌ی انجام دلخواهانه‌ی فنون را دارد.

این بی‌توجهی به کل و فرورفتگی در انجامِ نوازندگی با چهار تیرِ خلاص که نامِ "پَرنا"های 1 تا 4 را بر خود دارند کامل می‌شود. چهار دونوازیِ ویلن و سنتورِ معمولی، جمعاً به مدت 11 دقیقه، که در آغاز و انجامِ آلبوم (قطعات 1 و 15) و نیز بین "نیشابورک" و "نهفت" و "بوسلیک و نیریز" (قطعاتِ 10 و 14) آمده‌اند؛ بی‌که ربطی فرمال، ملودیک یا حتی مفهومی با تکنوازی‌های محافظه‌کارانه‌ی همراه‌شان داشته باشند.

با چنین سرشتی، سرنوشتِ ایوارگاه می‌شود تذکرِ نکته‌ای مهم: شخصی‌ترین احوالات نیز برای ورود به صحنِ عمومی نیازمندِ آن صلاحیت‌هایی هستند که مفاهیمِ انسجام و نبوغ بازتاب‌شان می‌دهند. فرشاد توکلی ایوارگاه احوالات شخصی وحید طهرانی آزاد کلاسیک ایرانی 

برای خرید و دانلود آلبوم ایوارگاه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

وحید طهرانی آزاد با ایوارگاهش نشان می‌دهد که امروز، برخلاف تصور درونی‌شده‌ی عمومی، می‌توان بدون عملیات محیرالعقول و شعبده ساز درخور زد و گوشی یافت. اگر از چهار دونوازی کوتاه سنتور و ویلن (پرنای 1 تا 4)، با همه‌ی کمیابیِ خودِ ترکیب و نگاه متفاوت به سبک و سیاق خط ویلن، موقتا چشم بپوشیم هیچ چیز عجیب و غریبی در ایوارگاه نمی‌یابیم. آنچه در ایوارگاه به گوش می‌رسد غریبه که نه، اما شخصی است.

سنتورنوازی پساپایورانه (بیشتر از لحاظ کلیت محتوا) از طریق سه عامل، یعنی سونوریته، تاکید برکنترل و تعادل صوتی سنتور، و گاهی جمله‌بندی شخصی شده است. شخصی‌شدگی نخست خود را در دقت نزدیک به وسواس نوازنده در شفاف، یکنواخت و متناسب نگه‌ داشتن صدا در بخش‌های مختلف صوتی سنتور متبلور می‌شود. دوری از واپیچش صداهای اضافه، حجم کنترل نشده و پیامد طبیعی‌اش، بازه‌ی دینامیکی متوسط (جز لحظاتی در سرگشوده)، همه جا همچون عنصر اصلی به چشم می‌خورد و فضایی معتدل و دور از هیاهو می‌آفریند.

پنجه یا مضراب¹ خوش‌صدا و نرم و در عین حال با ژرفای کم آکوستیکی عامل بعدی و البته تکمیل‌کننده‌ی اولی است. در نتیجه‌ی این دو عامل یک سلیقه‌ی صوتی شکل گرفته که ترکیبی خاص از عناصر سنتورنوازی غالب امروزی را با سنتورنوازی کلاسیک دهه‌های گذشته دارد.

محتوای موسیقایی، نوا، هم چنین پیوندی را به نمایش می‌گذارد؛ نیمی ساخته‌شده از نوای امروزی، نوای پس از علیزاده، که بیشتر در پرناها دیده می‌شود و نیمی از نوای دیروزی. جمله‌پردازی/جمله‌بندی و اتمسفر بیانی حاکم چنان که می‌توان انتظار داشت هنوز شخصی است اما نه آن اندازه که عنصر صداشناختی بود. ارتباط این بخش به ویژه در منطق گردش ملودی، بافت مضرابی و ساختمان تاکیدی قطعه‌هایی مثل تارمِه به شکل روشن‌تری با گذشته روشن است.

چنین جمعی از ویژگی‌ها ایوارگاه را رویدادی می‌نماید که دغدغه‌ی نخستینش صداست که شالوده‌ی هر موسیقی خوب است، سپس بیان موسیقایی در اجرا و در مرحله‌ی آخر محتوای موسیقایی تازه. از این رو مهم‌ترین ویژگی ایوارگاه این است که چیزی از حوزه‌ی وقوعش، سنتورنوازی، نمی‌کاهد.

1- این دو اصطلاح را با کمی اغماض نسبت به معنای گسترده‌ترشان، به معنایی نزدیک به Touch به کار برده‌ام.

برای خرید و دانلود آلبوم ایوارگاه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.