هر نفسی حوصله‌ی راز نیست/هر شکمی حامله‌ی راز نیست نویسنده: هرمز نامور

منظومه‌های کلاسیک ایرانی حاصل دوران قصه‌گویی‌اند. قصه‌گویی مبتنی بر شعر و ظرایفش. با مقدمه‌هایی طویل، پندهای اخلاقی و توصیف‌های پیچیده، استنتاج‌های فلسفی، و تشریح روابط افسانه‌ای و اسطوره‌ای. منظومه‌ها در فقدان جذابیت‌های مرسوم امروز (تصویر متحرک، فیلم، و موسیقی) پدیدآمده‌، کارکرد داشته‌اند، و دارند. آرایش کلمات و حروف، جناس‌ و مراعات‌النظیر، کنایه‌ و تشخیص‌ و... صنایع بدیعی و معانی و بیان کار را در این منظومه‌ها به جایی رسانده که هرکدام عمری را برای رازگشایی می‌طلبند. بدیهی‌ست بافت این منظومه‌ها در یک نگاه کلی همیشه و همه‌جا هم محتوی همه‌ی آرایه‌ها و تکنیک‌های ادبی نیستند و ترکیبی نامنتظراند از جملات صرفاً خبری و منظوم و البته شعر و شاهکار در بسیاری ابیات.

پرداختن موسیقی برای چنین منظومه‌هایی (پنج‌گنج، شاهنامه، مثنوی و ...) با این وصف، محتاج دانش درک ادبی، دانستن معانی و بیان و بدیع است... و در نهایت شاید بهتر که از خیر تلفیق شعر و موسیقی بگذریم و به روایت و قرائت شعر و ساختن موسیقی همراه بسنده کنیم؛ تا هم شعر فدای تکلفِ بر دوش گذاشته‌اش، موسیقی، نشود و هم موسیقی آزادانه‌تر به توصیف و تهییج روایت یاری کند.

اصرار حمید متبسم به چنین طرح‌هایی، بی توجه به محصول به دست آمده، بر ما پوشیده است ولی فارغ از هر چیز این پرسش مطرح است که چه کسی به موسیقی‌دانان امروز ایران این اعتماد به نفس را اعطا کرده‌است که فکر کنند موسیقی‌دان بودن اعم از ادیب بودن است؟ چگونه می‌توان نسل امروز که بیتی از این منظومه‌ها را از رو به سختی می‌خواند، با این دریچه‌ها به این متون ترغیب کرد؟ چرا بیتی که با ۱۰ ثانیه روخوانی محقق می‌شود و در یک ساعت می‌توان صدش را خواند را بپیچیم در لایه‌های نه‌چندان بدیع موسیقی‌ای که از بازنمایی رمزگشایانه‌ی شعر عاجز است؟ چرا موسیقی‌ای که قابلیت‌های نغز و خاطره‌انگیزی ندارد، در چنین قالبی به استقبال فناشدگی خویش برود؟ «تار و پود» اگر موسیقی همراه دکلماسیون یا متأثر از متن منظومه بود شاید، شاید قابل تأمل می‌بود.
مصراع‌های زیر علاوه بر اینکه خواندن‌شان به آواز، حس اتلاف وقت می‌دهد چون نظم محض‌اند، دوبار هم خوانده می‌شوند:

برادرزاده‌ای دارد دگر هیچ
برابر صورت خسرو در او بست

و می‌دانیم هر اثر نغزی را اِطناب نشاید. در تار و پود یکسره از روندگی، هیجان، برخورد، تضاد و طباق  ... اثری نیست. کار در یک کلاسیسیم قرن هفدهمی سیر می‌کند، و شعر به فنای محض رفته است. همه چیز شسته و رفته است و بی اثر. با دکلمه‌های دهه‌ی ۳۰ و ۴۰ گل‌های تازه. با تار و پود، داستان را نمی‌توانید دنبال کنید، شخصیتی شکل نمی‌گیرد و درامی شما را متأثر نمی‌کند. نظامی این ناخدای بی‌همتای دریای شعر روایی احتمالاً دامن از این حوضچه‌ی کم عمق می‌چیند و از پس قرن‌ها به داستانِ اصرار موسیقی خوراندن به شعرش لبخندی می‌زند.