محمدرضا شرایلی از پژوهشگران با سابقه در حیطه‌ی ضبط‌شناسی است. مقالات او را در همین زمینه در فصلنامه‌ی ماهور و نشریه‌ی صفحه سنگی دیده‌ایم. این‌بار نتایج کنکاش‌هایش را در غالب مجموعه‌ی صوتی منتشر کرده است: ضبط‌های سالِ 1284ش از ارکستر نظامی دوره‌ی قاجار بر روی صفحات گرامافن 78دور. نقاره‌خانه از زمان صفویه تا اواخر قاجار نهاد موسیقایی مهمی به حساب می‌آمد که در جنگ‌ها، اعیاد، جشن‌ها و به طور کلی در مناسبت‌های رسمی به اجرای موسیقی می‌پرداخت. سازهای آنها انواع نقاره، دهل، کَرنا و سرنا بود که با آمدن ارکسترهای نظامی از غرب در اواخر دوره‌ی قاجار سازهایی بادی چوبی و برنجی، و سازهای کوبه‌ای جای آنها را می‌گیرند و نقاره‌خانه نقش و قدرت خود را به تدریج از دست می‌دهد. با این حال با اینکه ارکسترهای نظامی از اروپا وارد شده‌اند و معلمان و رهبران آنها در ابتدای شکل‌گیری غیرایرانی هستند اما این ضبط‌ها به ما نشان می‌دهند که بخشی از کارگان اجرایی آنها قطعاتِ دستگاهی بوده است. در ابتدای هر ضبط تکنوازی ریتم آزاد می‌آید و سپس تصنیف یا قطعه‌ی موزونی پس از آن اجرا می‌شود. شرایلی در دفترچه‌ی مفصل اثر ضمنِ شرح تاریخ شکل‌گیری این ارکسترها، تصانیفِ ضبط‌شده را جزو اولین و شاید تنها روایت از آنها می‌داند. عموماً بر روی صفحات نام تمامی نوازندگان ذکر نشده و اجرا کنندگان با عنوانِ «ارکس شاهی» یا «دسته‌ی اعتضادیه» مشخص شده است. با این‌حال نام ابراهیم‌خانِ یاور با عنوانِ نوازنده‌ی بُلک (که شرایلی در دفترچه‌ی اثر این اسم را فارسی‌شده‌ی بوگل می‌داند) و قلی‌خان یاور با عنوانِ نوازنده‌ی قره‌نی بر روی صفحات دیده می‌شود.
برای خرید و دانلود آلبوم موسیقی نظامی دوره‌ی قاجار به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.
09 دی 1396