گردآوری و متن: محمدرضا شرایلی
خوانندگان: عنایتالله شیبانی، علیخان عارف، حسینخان طهرانی، سیدمحمد قرابزاده، اصغرخان [تجلی]، نظام الدینخان، حسنخان سنجلانی، ادیب خوانساری، عبدالعلی وزیری، رضاقلیمیرزا ظلی
تار: علیاکبر شهنازی، یحیی زرپنجه، عبدالحسین شهنازی
ویولن: ابراهیم منصوری، امیرخان، مجید وفادار
نی: مهدی نوایی
پالایش: احسان عابدی
ناشر: تهران، ماهور
مدیر مسئول: محمد موسوی
تاریخ انتشار: تابستان ۱۳۹۸
آلبوم حاوی دوازده تصنیف ضبطشده در سالهای ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۷ بر روی صفحات ۷۸دور است. این دوره مقارن است با آغاز سلطنت رضاشاه، بازگشت علینقی وزیری به ایران و بروز گستردهی تمایلات تجددخواهانه. افزایش تعداد کنسرتهای موسیقی در کافهها و تماشاخانهها در کنار بهراه افتادن تشکلهایی همچون کلوپ موزیکال و جامعه باربد فضای اجرای موسیقی در اوایل این دوران را بسیار فعال و پویا میکند. در دفترچهی آلبوم بهقلم محمدرضا شرایلی میخوانیم که در چنین بستری است که فعالیت خوانندگان زن رونقی دو چندان مییابد و از اینروی تعداد صفحات ضبطشده از خوانندگان زن پیشی میگیرد از صفحات ضبطشدهی خوانندگان مرد؛ بهطوریکه ضبطهایی از حدود بیست خوانندهی زن را میتوان در این دوره ردیابی کرد. با اینحال آلبوم حاضر (احتمالاً به دلیل ممنوعیت نشر آواز زنان) تنها در پی معرفیکردن تصنیفهای خواندهشده توسط مردان است. شرایلی عامدانه نمونههایی از تصنیفهای اجراشده توسط جواد بدیعزاده ـ فعالترین تصنیفخوان این دوران ـ را در آلبوم نیاورده. او دلیل حذف بدیعزاده را انتشار آلبومهایی مفصل از اجراهای او میداند و تلاش میکند در آلبوم حاضر به معرفی خوانندگان کمتر شناختهشده بپردازد.
این تلاش برای نمایش نمونههای کمیاب بهطریقهای دیگر در تصنیفهایی که از ادیب خوانساری و رضاقلیمیرزا ظلی آمده است نیز خود را نشان میدهد. هر دوی آن تصنیفها برای اجرا در نمایشهای همراه با موسیقی ساختهشدهاند. خوانندگانی که عمدتاً رد پای آوازشان در ساز و آوازهای «جدی» و «سنگین» دیده میشد. متن دفترچه ضبطهای دیگر موجود از آن تصانیف را نیز نام میبرد که عمدهی آنها به خوانندگی زنان هستند و تاریخضبطشان متقدمتر از ضبطهای آمده در آلبوم است. در میان این دوازده تصنیف دو قطعه وجود دارند که بیرون از فضای فرهنگی دوران مورد بحث، در خارج از ایران و احتمالاً با نوازندگانی غیر ایرانی ضبط شدهاند. اولی بهخوانندگی علیخان عارف است که شرایلی احتمال داده در استانبول ضبط شده و دومی بهخوانندگی حسینخان طهرانی که با توجه به ضبطشدن احتمالیاش در عراق ممکن است نوازندگان قانون و کمانچهاش (ویولن؟) از همان دیار باشند.
در پایان میتوانید بخشی از «دختر سلطان دمشق» را با صدای ادیب خوانساری بشنوید.
برای خرید و دانلود آلبوم تصنیف در دورهی پهلوی اول بهروایت صفحات گرامافن ۷۸دور به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.
06 مهر 1398