«آرشیو فنوگرامهای موزهی برلین» مجموعهای از ضبطهای انجام شده روی لولههای مومی فنوگرام از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۹ است. این مجموعه شامل سه بخش است: اولی تنها حاوی ضبطهایی است که از آواز خواندن و نواختن وزیری در برلین باقی مانده است؛ دومی شامل اجراهایی محفلی و خصوصی، و نیز دو اجرای بومی است؛ و بالاخره سومین مجموعه، دربردارندهی چند آواز ردیفی-دستگاهی با صدای خوانندهای گمنام و اجراهایی از کارگان1 یک نوازندهی نی اصفهانی است که در جشنها مینوازد.
این مجموعهی ارزشمند، به خصوص در بخشهای اول و دوماش، پرتوی تازه بر بعضی دانستهها و نادانستههای ما دربارهی موسیقی ایران در دوران قاجار متأخر (۱۳۰۲) تا اواخر دوران پهلوی اول میاندازد. مثلاً، علاوه بر اینکه بخش اول آن نشاندهندهی وسواس شدید علینقی وزیری است، تنها سند صوتی در دسترس از آوازهای وزیری است. در بخش دوم، که در بردارندهی ضبطهای ارنست کارل دامهُلتس است، با دو اجرا مواجهیم که هر یک از نظر تاریخی میتوانند بینظیر یا دستکم کمنظیر قلمداد شوند: آواز قایقرانان ترکمن در بستر واقعی عملکردی خویش، یکی از آنهاست. دیگری نی و آواز چوپانان استرآباد است که آن هم واجد این ویژگی است. ضبط دیگر، که شاید از جهاتی جالبتوجهترین و سرشارترین بخش این مجموعه باشد، اجرایی جمعی در محفلی خانگی در شهسوار گیلان در سال ۱۳۰۷ است. این ضبط نمایانگر نوع حیات موسیقی کلاسیک ایرانی در شهری غیر از تهران است و ترجمانی از موسیقی کلاسیک ایرانی را در قالب برنامهای التقاطی (مردمی-کلاسیک- مردمپسند) در همان ناحیه نشان میدهد. نیز اگر این مجموعه دربردارندهی برنامهای کامل نباشد، دستکم در گسترهای فراتر از یک صفحه یا استوانهی مومی منفرد روشن میکند که قطعات یک اجرای محفلی دستگاهی چه بوده است؛ قطعاتی که اگرچه توالیشان به درستی معلوم نیست، ماهیتشان تفاوتهایی گاه اساسی با برنامههای رایج امروزی موسیقی دستگاهی دارد. علاوه بر اینها، این اجرا واجد یک ویژگی منحصربهفرد هم هست: هم توصیفی از این محفل و اتفاقاتی که حین اجرا میافتد در دست است و هم خود موجودیت صوتی ضبطشدهی آن. این ویژگی منحصر بهفرد تصویری تقریباً کامل از یک اجرای تاریخی موسیقی کلاسیک ایرانی در محفلی شهری ارائه میدهد که تصویرگر نوع ارتباط اجزای موسیقایی و پیراموسیقایی مرتبط با این اجراست.
1- رپرتوار
برای خرید و دانلود آلبوم مجموعههای ایرانی آرشیو فنوگرام برلین به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.