باید برنامهای که به عنوان الگوی رایج موسیقی دستگاهی میشناسیم را فراموش کنیم. دیگر غلبه با توالی «پیشدرآمد، سازوآواز، تصنیف، رنگ» نیست. این توالی اکنون تقریباً به تمامی جای خود را به الگوهای جدیدی داده است و کاراییاش را برای فهم آثار جدید موسیقی کلاسیک ایرانی از دست داده است.
این الگوهای جدید را دو قطب متفاوت به کار میگیرند: یکی آنانی که با دغدغههای هنرمندانهتر قصد رهایی از آن را دارند، حتّا گروه به اصطلاح مکتبیتر موسیقیدانان موسیقی دستگاهی، و دیگر آنانی که نگران بازارند و طمأنینهی آن توالی کلاسیک برایشان خطر از دست دادن مخاطبان را به همراه دارد. «نگاه آسمانی» اثری است نزدیک به قطب دوم، قطبی که به نظر میرسد ژانری جدید را در صحنهی موسیقی ایران تثبیت کرده است و اکنون میشود با نگاهی کلنگرتر، ویژگیهایی تیپیکال را برای آن برشمرد.
شاید ریشهی شکلگیری این ژانر را بتوان در بعضی آثار دههی هفتاد –بهخصوص آنهایی که با صدای علیرضا افتخاری اجرا میشدند- شناسایی کرد. اکنون، میتوان ویژگیهای این ژانر را به تسامح چنین دانست: غلبهی سنگین تصنیف (ترانه) بر سایر گونههای اجرایی، حذف گونههایی چون پیشدرآمد، چهارمضراب و رنگ، غلظت بسیار پایین سازوآوازها (معمولاً در حد یک یا نهایتاً دو سازوآواز)، علاقه به استفاده از نوعی «ارکستر گلهایی» سبک، تمایل زیاد به فواصل تامپره، تمایل زیاد به استفاده از آوازها و دستگاههایی چون دشتی، اصفهان و ماهور، سادهسازی پیچیدگیهای موسیقی ایرانی، اقبال به ریتمهای ساده اما نسبتاً پرتحرک، ساختار فرمال سادههضم قطعات، و گرایش به احساسگرایی شدید در همهی وجوه. مجموعهی این عوامل، به شکلگیری نوعی موسیقی به شدت سانتیمانتال انجامیده است که در حال تعمیم یافتن به موسیقیدانان و آوازخوانانی است که سابقاً خود را از این جریانها دور میدیدند. این ژانر نوظهور تکیهگاهی در موسیقی رادیویی دارد، اما بازتفسیرش از آن دوره نابارورانه است. برای درک این میزان از سانتیمانتالیسم –احساسگرایی سطحی و توخالی- کافیست به ترانهی «نگاه آسمانی» گوش کنیم.
با وجود همهی اینها، «نگاه آسمانی» و آثار مشابه آن را باید بسیار جدی گرفت. این اهمیت نه به دلیل ویژگیهای هنریشان، که زاییدهی گسترش معنادارشان در سالهای اخیر است. باید همتی کرد و پرسید و پژوهید که کدام مناسبات و نیازهای جامعهشناختی، اقتصادی، سیاسی، هنری و فرهنگی به این فراگیری انجامیده است.
برای خرید و دانلود آلبوم نگاه آسمانی به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.