نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

دسته بندی: شعرخوانی


Sheyhehaye Rahayi 1

اسب‌ها برای که به صدا درمی‌آیند؟

نویسنده: کارگاه مرورنویسی نویز

‌اگر «شیهه‌ها‌ی رهایی» را در رده‌ی آثار شعرخوانیِ همراه با موسیقیِ پس‌زمینه جای دهیم، موسیقی‌ای را درمی‌یابیم که در همراهی با مضامین حماسیِ شعری که دکلمه می‌شود، گاه بر طبل قهرمانانه می‌کوبد و گاه، با تأکید بر بارِ رمانتیک شعر، به فضا‌سازی‌‌های عاطفی بسنده می‌کند. اما اگر آلبوم را به‌منزله‌ی اثری موسیقایی، ملهم از دو شعر، بدانیم، که آهنگساز صدای شاعر را بخشی از اثرش قلمداد کرده، آنگاه با موسیقی‌ای روایی مواجه می‌شویم که، در بخشِ سه‌تار، شامل بداهه‌نوازی‌های متداول در ردیفِ دستگاهیِ موسیقیِ ایرانی، با سرک کشیدن به گوشه‌ها و نغمه‌های به‌گوش ‌آشناست. در بخش پیانویی نیز، آن‌چه می‌شنویم یک همراهیِ ساده و تکراری است، با بافتی هموفونیک، خلوت و ایستا که گاه ملودی‌ها را به‌دست می‌گیرد. همچنین در بخش صداسازی‌های الکترونیک نیز، جلوه‌ای بدیع و نو در‌ کار نیست؛ گویی همین سر‌در‌گمی میان موسیقیِ شعر بودن یا نبودن، بزرگ‌ترین ضربه را به اثر وارد کرده‌ است.

هریک از دو شعرِ استفاده‌شده در آلبوم در چهار تِرک توزیع شده، اما شروع و پایان‌های ناگهانیِ قطعه‌ها و شدت تغییرِ فضاها‌ی موسیقایی در برخی از آن‌ها، شنیدنِ مستقل‌شان را با مشکل مواجه می‌کند. در واقع، بخش‌بندیِ دو قطعه‌ی طولانیِ ابتدایی به قطعه‌‌های کوتاه‌تر سبب از‌هم‌گسیختگیِ ساختاری و معنایی، هم در ساحت موسیقی و هم در ساحت شعر، شده‌ است.

با مُرور تاریخ، می‌بینیم که شیوه‌ی ترکیب موسیقی و شعر در چنین آثاری، به دو شکل رخ می‌دهد: نخست، نوعی از موسیقیِ متن که در خدمت شعر است و فواصل زمانی و پاساژهای شعری را پُر می‌کند و دیگر، وقتی‌که ساختار موسیقایی بر مبنای شعر بنا نهاده شده و صدای شاعر جزئی از مجموعه‌ی کُل صداهاست و، در نیلِ به هدف غایی، موضعِ برابری دارد. اما در ارائه‌ی اثری که بر جلد آن ابتدا نام آهنگساز نوشته شده و سپس، در ذیل آن و کوچک‌تر، نام شاعر و، همچنین، با سلطه‌ی موسیقی بر شعر از لحاظ زمانِ تخصیص‌یافته، آن‌چه اولویت پیدا می‌کند «شنیدن موسیقی» است، نه یک تجربه‌ی ادبی‌ـ موسیقایی؛ انتظاری که در «شیهه‌های رهایی» نه‌تنها برآورده نمی‌شود، بلکه درک ساده‌ و بی‌واسطه‌ی شعر را نیز مختل می‌کند؛ سودایی صوتی، که نه شکستنِ سکوت را مُدلّل می‌سازد و نه موجب رهایی است.

برای خرید و دانلود آلبوم شیهه‌ها‌ی رهایی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 0.5
27 اسفند 1399
Saranjam Gahi 1

موسیقی، شعر و سبقتِ غیرمجاز

نویسنده: کارگاه مرورنویسی نویز

در بررسی موسیقی برای متن، در اینجا شعر، مهم‌ترین مسئله‌ی پیشِ رو میزان تطابق و تقویتِ بیانِ ادبی متن در همراه‌شدنش با موسیقی است. آیا افزودنِ لایه‌ی موسیقی به دکلمه‌ی اشعار، در قیاس با زمانی‌که تنها کلمات و خوانشِ آنها ابزارِ کار بوده‌اند، سبب تحکیمِ بیان شاعر شده است؟ آیا موسیقیِ به‌کار‌‌گرفته‌شده همواره هم‌پایِ اشعار و هم‌راستا با آن حرکت می‌کند و جز وظیفه‌ی فاصله‌گذاریِ شنیداری، که در این آلبوم بسیار مشهود است، بر بارِ مفهومی و احساسی اشعار، جهتِ شکل‌گیری تصویری مرتبط با متن در ذهن مخاطب، افزوده‌ است؟

موسیقیِ شعر، در این آلبوم، در ابتدا هم‌سو با فضای احساسی‌ـ‌ معنایی اشعار، با بافتی ــ به‌نسبت‌ ــ خلوت و ساختاری ساده و تکرار‌شونده، متشکل از درهم تنیده‌شدنِ الگوهای اصواتِ پایین‌رونده یا بالا‌‌رونده، در محدوده‌ی صوتیِ مشخص برای هر قطعه، پیش می‌رود. آهنگساز، با ثابت نگاه داشتنِ این ساختارِ کلی در تمام قطعات (جز در یک قطعه) و تنها با اعمال تغییرات جزئی به ‌صورتی که هر قطعه واریاسیونی مشهود از قطعات قبلی و فرمِ اولیه به گوش برسد، موسیقیِ آلبوم را در فضایی یکدست و به‌طبعْ آن اشعار را متصل به آن خطِ احساسی‌ـ ‌معنایی نگه می‌دارد. این خط تنها در قطعه‌ی پنجم و احتمالاً به دلیل باز بودنِ دست نوازنده در بداهه‌نوازی بر روی تمِ مقرّر و آزادانه بیرون ‌کشیدنِ رنگ و لحنِ سازَش، به وضوح شکسته می‌شود، تا در قطعه‌ی ششم دوباره به کلیشه‌ی آهنگسازی‌شده بازگردیم.

انتخاب رَنگ‌ها در سازبندی و تراکم آن‌ها بر مِنوال اولیه باقی نمی‌ماند و تصمیم آهنگساز برای وارد کردن گروه کُر و نحوه‌ی به‌کارگیریِ سازهای کوبه‌ای، در بعضی از قطعات، روند توازنِ بارِ دراماتیک موسیقی و اشعار را به چالش می‌کشد. سازهای کوبه‌ای (در قطعه‌ی پنجم) به عنوان رنگی در زمینه‌ی اثر پذیرفته می‌شوند، اما در باقی قطعات چنین کاربردی ندارند. به‌ نظر می‌رسد صدای سِنج در قطعه‌ی آخر، برای یادآوری ملموس‌ترین عنصر سوگ و تعزیت در فرهنگ شنیداریِ ما، توجیه‌پذیر باشد، اما این‌گونه کاربری‌های نمادین کوبه‌ای‌ها و اضافه‌شدن کُرِ پُر‌جمعیت در سبک موسیقی کلیسایی، سبب بر‌هم‌خوردن توازن و سنگینیِ بارِ دراماتیکِ موسیقی بر شعر و انحرافِ تصویرِ ذهنی مخاطب به قابی دورتر از آنچه شعر در پی گفتن آن است می‌شود.

برای خرید و دانلود آلبوم سرانجام گاهی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 1.5
04 بهمن 1399
Sepidar 3

بدون ایده، عاری از خوانش

نویسنده: کامیار صلواتی

قطعه‌ای در دشتی می‌شنوید که راه خودش را می‌رود. ثانیه‌ای ملودی قطع می‌شود و پایه‌ی ریتمیک ۸/۶ آن همچنان به گوش می‌رسد. در این تنفس بسیار کوتاه، مطلع غزلی از هوشنگ ابتهاج خوانده می‌شود. زیر صدای دکلمه‌گر، موسیقی مصرّانه به پیش می‌رود و مدام جمله‌هایی نو در آن به گوش می‌رسند. چندی بعد، مصرع پایانی «ارغوان» خوانده می‌شود. موسیقی تازه یک اپیزود جدید را آغاز کرده و از میانه‌ی این اپیزود، دکلمه به پایان می‌رسد. آیا موسیقی «برای دکلمه» ساخته شده است؟ بعید به نظر می‌رسد. آیا حذف صدای گوینده آسیبی به قطعه می‌زند؟ به هیچ وجه.

سپیده خداوردی، دکلمه‌گر آلبوم، در متن چهارخطی پُر از اشکال‌اش در دفترچه‌ی آلبوم چنین می‌نویسد: «امیدوارم تلاش‌هایم برای انتقال گفتار و لحن استاد هوشنگ ابتهاج... بدون هیچ اعمال حس شخصی مثمر ثمر بوده باشد». سوال این‌جاست: مگر نه اینکه ابتهاج خود، همراه با موسیقی، شعرهای خود را دکلمه کرده است؟‌ پس چه دلیلی وجود دارد که دیگری‌ای عامدانه بخواهد «بدون اعمال حس شخصی» این شعرها را بخواند تا تازه در مطلوب‌ترین حالت، به «لحن» ابتهاج درآید؟‌

«سپیدار» همین‌قدر بدون ایده است. نسبت قابل تشخیصی میان نحوه‌ی دکلمه‌ی اشعار و موسیقی، و نیز محتوای اشعار و موسیقی مجید درخشانی وجود ندارد. با اینکه گوینده بازیگر است، لحن دکلمه‌ها کلیشه‌ای، عاری از فنّ بیان شخصی، و یادآور کلیشه‌های «روشنک»ـی است.

همه‌ی آنچه درباره‌ی این اثر گفته شد را بگذارید کنار این نکته‌ی تأمل‌برانگیز که متن معرفی اثر را گوینده نوشته و از ایده و قصدش برای خلق این اثر گفته است. این اثر متعلق به کیست؟ نشانه‌ها به ما می‌گویند که نه آهنگساز یا شاعر، که گوینده در این اثر نقش اصلی را برعهده دارد؛ کسی که حتی در دکلمه‌اش۱ هم تلاش کرده چیزی از خود به اثر نیفزاید. چرا باید چنین باشد؟

بعضی آثار بی‌آنکه خود به صراحت بگویند، فریادگر مناسبات تولیدی‌شان هستند.


۱- یا آن‌چنان که در ترجمه‌ی انگلیسی جلد آلبوم می‌خوانیم: Deklame!‌

مجید درخشانی سپیدار کامیار صلواتی سپیده خداوردی شعر خوانی

برای خرید و دانلود آلبوم سپیدار به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0.7
23 مهر 1397
Zamin 2

برای عاشقانی که حوصله‌ی شعر خواندن ندارند

نویسنده: امیر بهاری

حاصلِ همکاری هوشیار خیام (آهنگساز) و احمد پوری (مترجم و گوینده) در کتاب صوتی «زمین» بیشتر منجر به تولید محصولی  پر مخاطب در بازار کساد موسیقی و ادبیات شده است نه اثری بر مبنای یک ایده‌ی بدیع زیبایی‌شناسانه‌.

احمد پوری به واسطه‌ی ترجمه‌ی اشعار عاشقانه‌ی شاعران سرشناس در ایران شهرت دارد و گاهی کتاب‌های او بیش از سی بار چاپ شده‌اند. او دراین آلبوم تعدادی از ترجمه‌هایش از پابلو نرودا، ناظم حکمت، نزار قبانی و... را که در فروش نسخه‌ی کاغذی بسیار موفق بوده‌اند می‌خواند و یک پیانو کلام او را همراهی می‌کند. یک خط پیانو که مسلط نواخته شده است و  احساسات آن عاشقانه‌ها را دوچندان می‌کند.

پیانو نواختن هوشیار خیام ترکیبی از قطعات از پیش ساخته شده و بداهه نوازی است. احمد پوری هم که اتفاقا صدای شعرخوانی‌اش کمتر شنیده شده است شعرها را صحیح و عاشقانه می‌خواند.

نواخته‌های هوشیار خیام سعی می‌کنند میان عبارات حرکت کنند و تلاش دارند تا در هر قطعه چشم‌اندازی ملهم از شعر را توصیف کنند. در همین حد همه‌چیز خوب است اما آیا نام هوشیار خیام به عنوان یک آهنگساز-نوازنده روی جلد چنین آلبومی توقع بیشتری ایجاد نمی‌کند؟

نواخته‌های خیام در این آلبوم یک‌دست نیستند و هر قطعه ساز خودش را می‌زند در مقابل سبک ترجمه‌های احمد پوری یکسان است و حال و هوای عاشقانه‌ها بسیار نزدیک به هم‌اند. قطعات خیام گاه به لحاظ فرم و ساختار خیلی آزاد و رها هستند در حالی که شعرها به این اندازه رها از قید و بند ساختار نیستند و تعدادی‌شان در فرهنگ خودشان کلاسیک شده‌اند.

و مهم‌تر این که مترجم در واقع شاعری است که ایده‌ی شاعری دیگر را در زبانی دیگر بازسازی می‌کند. به‌خاطر وابستگی شعر به زبان، اغلب بخش عمده‌ای از شعر در ترجمه از دست می‌رود. از سوی دیگر ساختن موسیقی برای کتاب صوتی هم ساختن نغمه‌هایی برمبنای عباراتی از دیگری است؛ آهنگسازی برای کلماتی از زبان کسی که صاحب اصلی آنها نیست. اصالت اثر هنری در چنین پروژه‌ای از اساس قابل بحث است. اصالتی که در «زمین» چندان به چشم نمی‌آید و پیانو تنها گوش به راوی دست‌دوم نسخه‌ی اصلی سپرده است.

زمین موسیقی امروز تهران شعر احمد پوری امیر بهاری هوشیار خیام

برای خرید و دانلود آلبوم زمین (منتخب شعر معاصر جهان) به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

10 اردیبهشت 1397
Zamin 1

دوئت برای پیانو و شاعر

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

«زمین» یک دونوازی است؛ دوئت برای پیانو و خوانش شعر، هوشیار خیام و احمد پوری. و نتیجه‌اش شش قطعه‌ی موسیقی است و راهی دیگر برای همنشینی خوانش و موسیقی. نام موسیقایی قطعه‌ها، پرلودیوم، سرناد، آریوزو و ... هم به تمثیل همین را می‌گوید. حتا اگر ندانیم که روش ساخته شدن این آثار، اجرای همزمان بوده است، سرشت دونوازانه‌ی این خوانش خود را نخست در نسبت حضور صدای گوینده و صدای پیانو می‌یابد؛ در سکوت‌ها و مکث‌ها. آنجا که شاعر خاموشی اختیار می‌کند تا جایی به حضور همنوازش بدهد. و چه هوشمندانه و با ظرافت چنین می‌کند. می‌شنود. می‌اندیشد و در لحظه تصمیم می‌گیرد و ناگهان بافت ساخته شده از صدای پیانو/انسان دگرگون می‌شود.
پس از آن در پیوند میان جنس صدای هر دو واسطه؛ انسان و پیانو. اینها پیوند می‌خورند. هر یکی با دگرگونی دیگری اندکی دگرگون می‌شود. در «زمین» واژه‌های شعر افزون بر حاملان بار معنا، عناصر موسیقی‌ است. رنگ صوت می‌پذیرد. دینامیک می‌پذیرد. سرعت ادایشان اهمیت موسیقایی می‌یابد. پس پیوند به یُمن همزمانی و دونوازانه بودن، یک مرحله از تنها بازتاباندن رنگ احساسی معنای شعر پیش‌تر رفته؛ کلام را تا حد ممکن، تا آنجا که سختی بار معنا و ریختِ آوایی واژگان می‌گذارد، به بازتاب شرایط لحظه‌ی موسیقایی واداشته است.

این بدان معنی نیست که موسیقی یکسره فارغ از پیش‌ساختگی نسبت به شعر، خالی از تاثیر شعر (از هر گونه)، بوده باشد. چه کسی می‌تواند زمین را بشنود و چند نت مواج و زلال آغازین سرناد را برکنده از «بندر آبی چشمانت» بیابد؟ چه‌سان ممکن است ابتدای «کُن بریو»، صدای خشن و پرهیجان شاعر با دینامیک فزاینده، عبارت «باد اسب است» و صدای برخلاف قطعات پیشین کوبنده‌ی پیانو، بی پیوند با یکدیگر شنیده شود؟ حتا اگر از سر اینها بتوان به ناشنوایی گذشت، هنگامی که در فانتازیا، فرم تم متاثر از تقارن شعر، «خُرد گل سرخ/سرخ گل خرد»، در یک لحظه‌ی متراکم موسیقایی ناگهان وارونه می‌شود، چه می‌توان کرد؟ با این همه چه می‌توان کرد جز اطلاق نام دوئت به نتیجه‌ی کار؟ و یک دوئت چیست جز این که دو خط صوتی چنان پیوند بخورند که بی‌یکدیگر، مستقل، چیز دیگری باشند؟ آروین صداقت کیش زمین هوشیار خیام احمد پوری

برای خرید و دانلود آلبوم آلبوم زمین (منتخب شعر معاصر جهان) به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 1.9
20 فروردین 1397
Chehel Rubai Ta Kharaghan 00

فسونگر دگرگونه گفتست راز

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

شنیدن موسیقی همراه دکلمه‌ی شعر (خواه با صدای شاعر خواه با صدای غیر) امروزه عادتی شنیداری است که به مرتبت پیش‌فرضی رسیده است. حضورش چنان بدیهی و طبیعی است‌ که بی آن هر برخوانی شعر (حتا نمونه‌های زنده) تا حدودی لخت و ناتمام می‌نماید. خوانش «چهل رباعی تا خرقان» امیرحسین الهیاری هم از این قاعده مستثنا نیست، موسیقی دارد، موسیقی کیاوش صاحب‌نسق. از میان شیوه‌های گونه‌گون همنشینی موسیقی و خوانش شعر، از کم‌رنگ‌ترین حضور موسیقی (تنها همچون عامل گریز از سکوت، وصله‌ی این شعر به دیگری) تا پررنگ‌ترین (استفاده از صدای شاعر در جایگاه عنصر موسیقایی حتی با حق ویرایش آکوستیکی)، آهنگساز پیش‌ازاین آوانگاردترین شکل را با سربلندی در قطعه‌ی «در آستانه» آزموده است. پس شگفت‌آور نیست اگر دیدن نام وی بر هر خوانش انتظاری چیستان‌گونه برانگیزد که؛ چه ساز کرده است؟ چه تمهیدی اندیشیده است؟

در «چهل رباعی...» موسیقی بنا به ضرورت ساخت و محتوای شعر گامی از پررنگ‌ترین امکان بروز خویش پس نشسته است. تمام افت و خیزش تمام پیچ و تابش از برای همراه شدن با جهان شعر است، تا چیزی بر آن بیافزاید. و اینجا بیش از هر چیز ناکجای اسطوره‌ای عیان شده در حکایت و تصویر خرقانی است که دست‌مایه‌ی کار می‌شود. آهنگساز علاقه‌ی شناخته‌شده‌اش به پیوند زدن موسیقی با سطوح ریتمی و ملودیک صدای شاعر و سایه‌هایی بسیار محو از درون رسالات قدیمی موسیقی را برمی‌گیرد تا دنیای فرم و محتوایی را فرافِکنَد که در یادواره‌های شیخ پنهان شده است. جز آن، دغدغه‌ی همیشگی صاحب‌نسق، بازی زیباشناختی با ادراک آدمی با آشنایی و ناآشناییِ ساختارها ابزاری نیرومند و کارا شده است تا دنیای آشنای ناآشنای خرقان طنینی موسیقایی بیابد.

افزون بر این اگر بر حضور شعر و الزام دنیای آن چشم بپوشیم آن ده کمانِ1 ساخته‌شده ناقوس دگرگونی یا چرخشی مهم را نیز در تاریخچه‌ی سبک‌شناختی آثار آهنگساز به صدا درمی‌آورد؛ لحن و بیانی تازه در عین وفاداری به بنیادهای فکری و زیباشناختی پیشین. آیا این دگرگونی پایدار است یا برآمدِ ناگزیر کار بر روی خوانش سوژه‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای بوده؟ تنها زمان می‌داند.


1- آهنگساز چند رباعی مربوط به هم و موسیقی همبسته‌اش را چنین نامیده.

برای خرید و دانلود آلبوم چهل رباعی تا خرقان به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2.3
16 دی 1396
بالا