دسته بندی: موسیقی جز

ماهان میرعرب بعد از نزدیک به دو دهه تلاش بی‌وقفه بالاخره در آلبوم «سوی ایرانی جَز» به شکوفایی رسید. آلبومی که تلفیق موفقی از موسیقی جَز و موسیقی ایرانی-شرقی است. تلاش‌های او در طی این سال‌ها اغلب کاستی‌هایی داشت که با اتکا به توانایی تکنیکی در نوازندگی در پی مرتفع کردن آن‌ها بود، اما این‌بار به واسطه‌ی اولویت‌دادن مسئله‌ی «آهنگسازی» بر «نوازندگی» که برآمده از پروسه‌ی جدی و پُر‌زحمتِ «آموختن» و «ارائه»‌ی توأمان است، او موفق به خلق اثری مهم در جریان موسیقی فرعی (آلترنیتو) ایران شده است.

امکان دادن به بروز هنرمندانه‌ی تواناییِ نوازندگان با ایجاد فضایی مناسب و مسنجم، از مُحسّنات آلبوم محسوب می‌شود. به عنوان نمونه، در قطعه‌ی «My Hyper» فضایی ساخته شده که به آهستگی توسعه پیدا می‌کند و از منظر بافت و فرم این امکان را ایجاد می‌کند تا سازها در لحظات تک‌نوازی به درستی و در داخل چهارچوب قطعه، ابزاری برای بروز توانایی نوازندگان‌شان باشند.
ماهان میرعرب، در یک دهه‌ي اخیر، به رغم زندگی در اروپا در حال آموختن موسیقی ایرانی بود. او با هوشمندی بر موسیقی اقوام مختلف (بیشتر محدوده‌ی خراسان) تمرکز کرد و چندان به سمت ردیف نرفت و این برگ برنده‌ی او در قیاس با اغلب اسلاف‌اش بود که تلاش بر ترکیب موسیقی جَز با موسیقی ردیف دستگاهی داشتند و چندان موفق نبودند.

در این سال‌ها او مدام و بی‌وقفه روی صحنه بوده و کسب تجربه‌ی گسترده در اجرای زنده در به ثمر رسیدن استعداد اکتسابی او بی‌تأثیر نبوده است. امکانی که اگر در ایران وجود داشت سرنوشت دیگری برای موسیقی و موسیقیدان رقم می‌خورد.

ماهان میرعرب در مسیری قرار گرفت که پویا محمودی نوازنده‌ی برجسته‌ی گیتار پیش‌تر آغاز کرد، اما تمرکز و تلاش بی‌وقفه‌ی او منجر به این شد که بتواند مرزهایی که محمودی پیش‌تر ساخته بود را توسعه بدهد و به جایی برسد که امروز در ترکیب هارمونی‌هایی از فرهنگ شرقی و هارمونی‌های جَز به امضای شخصی خود دست پیدا کند. هم‌زبانیِ جالبی که او در این آلبوم  میان ساز نی و گیتار الکتریک برقرار کرده است، دست‌یافت مهمی محسوب می‌شود.

ماهان میرعرب در این آلبوم با تک‌صدا بودن موسیقی ایرانی، نه به مثابه‌ ضعف، بلکه به عنوان یک ویژگی که زیبایی‌شناسی خاص خود را می‌طلبد، مواجه شده است و با عبور از هارمونی‌های کلاسیک موسیقی جَز و رسیدن به بستری مطلوب برای تلفیق موسیقی نواحی ایرانی و موسیقی جَز، پیشنهاد تازه‌ای برای این جنس از موسیقی در ایران ارائه می‌کند.

اما ای کاش آلبوم عنوان دیگری داشت: «سوی ایرانی جَز» ادعایی با خود دارد که زیبنده‌ی چنین اثری نیست، آن هم وقتی که ردپای هارمونی‌های موسیقی آناتولی و شیوه‌ی خاص نوازندگی ارکان اوئور (موسیقیدان برجسته‌ی ترک) به شکل پُررنگی در این آلبوم دیده می‌شود.

برای خرید و دانلود آلبوم سوی ایرانی جز به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

آلبوم «هنوز پاییز است» را هم می‌شود کاری کاملا گروهی به شمار آورد هم کاری از یک تکنواز برجسته و گروه. بستگی به زاویه‌ی دید دارد، این که مرجع تشخیص چه باشد. اگر تنها به فهرست قطعات نگاه کنیم نگاه اول غالب می‌شود. زیرا قطعاتی را می‌بینیم که نام هر چهار نفر زیرش نوشته یا در فارسی عنوان «بداهه گروهی» برایشان انتخاب شده است و نیز به نوبت قطعاتی از هر کدام از نوازندگان. از این منظر همه کم و بیش در بازی شرکت دارند. میدان متعادل است و کسی بر کسی رجحانی چشمگیر ندارد.

یک بار شنیدن قطعات کافی است تا بازنگری کلی در نظر اول را اجتناب‌ناپذیر کند و نگاه دوم نیز به میان بیاید. شگفت‌انگیز این که تصحیح را شنیدن همان قطعات نخستی ایجاب می‌کند که نام «گروهی» برخود دارد. این همنوازی‌های بداهه همچون قطعه‌هایی برای یک ساز تک و همراهی گروهی کوچک است. شخصیت موسیقایی کلهر و سازش چنان چیره می‌شود و لحظات را آکنده از خود می‌کند که همان «بداهه‌های گروهی» در قامت شبه‌کنسرتوهایی با همراهی محجوبانه‌ی گروه شنیده می‌شود. درنتیجه عنوان فرعی آلبوم، «کیهان کلهر و رامبرانت تریو» فارغ از ترجیحات انتشار در ایران از این زاویه نیز توجیه‌پذیر می‌نماید. در این قطعه‌ها می‌توان دید کیهان کلهر صاحب کارگانی از جمله‌ها و حالت‌ها شده است که در نقش آغازه‌های بداهه‌پردازی‌اش عمل می‌کند. رد آنها را می‌توان از «غزل»ها تا امروز گرفت. او با بعضی رویدادهای ظاهرا یکتا در تاریخچه‌ی کارش، همچون «اثر» (حداقل به مفهوم اسکلت یا نقشه‌ی راهنمای کلی یا گنجینه‌ای از مواد و مصالح قابل گسترش) برخورد می‌کند.

قطعه‌هایی با تعلق به نام یکی از نوازندگان مشخص شده از این نظر بیشتر جانب میانه را می‌گیرند. سلیقه‌ی نزدیک به مینیمالیسم رامبرانت فرایش، تونی اورواتر و ایجازش، در قطعه پدیدار می‌شود و نقش‌های متفاوتی به هر یک از سازها می‌دهد. گرچه حتا در این نمونه‌ها نیز جاهایی (معمولا آنجا که خود سازنده درها را موقتا به روی آزادی بداهه گشوده است)، ساز کلهر است که بر صدر می‌نشیند، درست مانند پیش آمدن ناگهانی کمانچه در اواسط «کوتاه‌ترین داستان بلند»ِ رامبرانت فرایش و دوباره مخفی شدنش.

برای خرید و دانلود آلبوم هنوز پاییز است به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

عناصرِ موسیقیِ جَز گونه‌ی نوهنگام، بی‌جلوه‌گریِ ویژه‌ای (مثلاً با ویرتوئوزیته و تکنیک یا نوسان‌های برجسته در شدت‌وری) کنار هم مسیری آرام و رام را طی می‌کنند. هر مسیر، ابتدا با پرسه زدنِ سازها (سه ساز غربی و یک سه‌تار/تنبور) در یک اشل صوتی مشخص شروع می‌شود و پس از تثبیت یک اتمسفر مدال، آنچه گروه را همگام می‌کند موزون شدنِ موسیقی‌ست که آن نیز همچون عناصر دیگر موسیقی، قرار نیست به دنبال پیچیدگی باشد. حرکت مدال در هر قطعه ثابت نمی‌ماند و مدگردی‌هایی (از پیش تعیین شده) را در طی مسیر از سر می‌گذراند. گاه زمزمه‌ای تک بیتی نیز با موسیقی همراه می‌شود. این گزارشی از موسیقی نوهنگام است.

اما در کنارِ کلان-ساختارِ فرمیِ اجراهای نوهنگام، آنچه که می‌توان ویژگیِ محتواییِ آن دانست، زیربنایِ موسیقی دستگاهیِ آن است. اینکه پیانو و گیتار الکتریک تلاش می‌کنند تا خود را آشنای سه‌تار نشان دهند (مانند آنجا که در بیات ترک، گیتار سعی در تعدیل فواصل دارد) نشان از هدفِ گروه در ایرانی بودنِ موسیقی و شناخت نوازندگان‌‌اش از زبانِ ساز ایرانی دارد؛ چه اغلب، مدگردی‌ها را پیانو و گیتار شروع می‌کنند. در روند اجرا این سه‌تار نیست که باید خود را با دیگران هماهنگ کند بلکه سازهای دیگر هستند که می‌کوشند از چهارچوب دور نشوند. آواز نیز هر جا که وارد می‌شود، در افزودنِ وزنِ فواصل ایرانی به یاریِ گروه می‌آید. با این اوصاف گویی در مسیر حرکت موسیقی در هر قطعه، از گاهِ پرسه زدن تا نقطه‌ی پایانِ‌ِ آن، ساز ایرانی محوری‌تر به نظر می‌رسد. حتا در جنس و رنگ صوتی نیز با توجه به برخوردی که با سازهای الکتریک شده (فضاسازی‌های عموماً حجیم و بم)، ساز ایرانی متمایزتر و نافذتر است. از این حیث تک قطعه‌ای که تنبور این نقش را به عهده گرفته موفق‌تر از آب درآمده ‌است. هارمونیِ فواصل در آن منطقی‌تر و فضاهای صوتی بدیع‌ترند که علاوه بر نقش نوازنده، فواصل موسیقیِ تنبور نیز در این امر بی‌تأثیر نبوده است. در دیگر سو جملات سه‌تار در مُدها سرگردان است و به ندرت یک جمله‌ی شسته رفته از آن شنیده می‌شود. روی چنین موسیقی‌ای سه‌تار باید به خودِ کلاسیک‌اش نزدیک باشد یا اقتضای این نگرش همین سرگردانی و پرسه‌زنی‌ست؟

برای خرید و دانلود آلبوم نوهنگام به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.