نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

دسته بندی: موسیقی مقامی


gardeshe jaam 00

در بند تاریخ اساطیری

نویسنده: کامیار صلواتی

«ژرفای باستانی1»، «مکتب تنبور باستان»، «نیاکان پاکم در هزاره‌های پیش»، «تنبور ساقه‌ای است که ریشه‌اش تا اعماق تاریخ این خاک تنیده و پیشینه‌ی عمیق فرهنگ و هنر سرزمین جاوید را به چهره دارد»، «نوزاد پیر این فلات»، «دایگی نوزاد»، «نیکو برپا نشانیدنش [تنبور را] »... این‌ها در کنار نام‌گذاری‌هایی چون «زرتشتی»  همه در چند خط توضیح آلبوم «گردش جام» آمده است؛ استعاره‌ها و تمثیل‌هایی عجیب و بحث‌برانگیز که هر کس اندکی با اهالی تنبور دمخور شده باشد آن‌ها را از بر است2 .

به‌نظر می‌رسد گفتمان تنبورنوازان، اگر اصولاً قائل به وجود چنین گفتمانی باشیم، در حال حاضر با این تفکرات اسطوره‌ای عجین است. گفتمان موسیقی تنبوری با کمبود واقع‌بینی تاریخی، علمی، تحقیقی و انتقادی روبروست. گردش جام و توضیحات نوازنده/آهنگسازش نمونه‌ای از این فقدان واقع‌بینی علمی و انتقادی است: درست معلوم نیست که «مکتب تنبور باستان» چیست امّا تنبورنوازانی چون وحید رادفر با اطمینانی تام از آن سخن می‌گویند؛ مکتبی که به گمان نوازنده‌ی آلبوم از «هزاره‌های پیش» می‌آید بدون آنکه معلوم کند «چند» هزاره‌ی پیش را می‌گوید، به استناد کدام سند و مدرک و پژوهش آن را روایت می‌کند، و ویژگی‌های عینی موسیقایی آن مکتب باستانی چیست. تازه اگر فرض کنیم که ادعای او درست باشد، چه ارتباطی میان زمان حال این «ساقه»، که «گردش جام» تجسد موسیقایی آن است، با آن «درخت کهن» ناپیدا وجود دارد؟ تمام این استعاره‌ها در ذهن رادفر و برخی دیگر از تنبورنوازان به برساختن تاریخی اسطوره‌ای، مقدس، پرسش‌ناپذیر و غیرقابل سنجش می‌انجامند؛ تاریخی اسطوره‌ای و متافیزیکی که اگر بخواهد همچنان در ذهن تنبورنوازان به حیات خود ادامه دهد نمی‌توان از این «ساقه» چندان انتظار رویش نویی داشت.

تنبورنوازان ما تنبور را هنوز در آسمان‌ها می‌بینند، و با این تفکر جزم‌اندیشانه نه تنها راه را بر هرگونه گفت‌و‌گوی جدی درباره‌ی موسیقی‌شان بسته‌اند، که امکان پیشرفت و اصلاح و منعطف کردن نظام موسیقایی خود را مسدود کرده‌اند. تنبور باید به زمین هبوط کند، تقدس‌زدایی شود، محمل خلق گفت‌و‌گوهای جدی باشد، و از ساحت «اسطوره‌ای» به ساحت «تاریخی» ارتقا یابد تا کورسوی امیدی برای بسط ظرفیت‌های موسیقایی آن همچنان روشن بماند. با بستر ایدئولوژیکی که امثال «گردش جام» تعریف می‌کنند، همه‌ی این راه‌ها فعلاً به بن‌بست می‌رسند.  


1- تمام واژه‌ها و ترکیب‌هایی که در گیومه آمده است مستقیماً از متن دفترچه‌ی آلبوم نقل شده‌اند.
2- در دفترچه‌ی آلبوم بر این نکته تأکید شده که گردش جام توجه خود را به وجوه صرفاً موسیقایی معطوف کرده نه وجوه آیینی. بنابراین این آلبوم را چندان با جنبه‌های پیراموسیقایی سروکاری نیست؛ امّا شگفت آنکه تمام متن توضیحی آلبوم بر دال‌های به‌شدت غیرموسیقایی چون باورهای اساطیری نوازنده/آهنگساز استوار شده است.

برای خرید و دانلود آلبوم گردش جام به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

18 دی 1396
بالا