نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

دسته بندی: موسیقی کردی


11

غریبِ دوران

نویسنده: کامیار صلواتی

آورده‌ی زیسته، بیش از هرچیز، به ثمر نشاندنِ تلاشی طولانی برای بسط تکنیک‌های نوازندگی و شیوه‌های بیانی ساز تنبور از سوی خالق اصلی‌اش، یعنی امیرحسین تفرشی‌پور است. این تلاش بیش از هر جای دیگر در قطعات ضربی و همراه با کلام اثر هویداست؛ جایی که با گستره‌ای متنوع از تکنیک‌های نو در نوازندگی تنبور مواجه‌ایم.

به نظر می‌رسد، این تکنیک‌ها، بیش از هر آبشخور دیگری، متأثر از نوازندگی گیتار هستند که در ترکیب با تکنیک‌های رایجِ نوازندگی تنبور قرار گرفته‌اند. از آن جمله، به خصوص، باید به به‌کارگیری گستره‌ای متنوع از آرپژها و «میوت»ها اشاره کرد؛ نمونه‌ی ترکیب و تلاشی که پیش‌تر به نحوی دیگر در حوزه‌ی نوازندگی سه‌تار از سوی مسعود شعاری آزموده شده بود.

زیسته اما به نحوی از همین وجه آسیب می‌بیند. هرچه که تفرشی‌پور شیوه‌ی نوازندگی و تکنیک‌های آن و در نتیجه وجه ریتمیک، افکتیو و بافتاری آن ادبیات تنبور را بسط می‌دهد و فرا می‌برد، سایر جنبه‌های آلبوم کمابیش بی‌اتفاق و محافظ‌‌کارانه‌تر رقم خورده‌اند. از آن‌جایی که آبشخور عموم این تکنیک‌ها گیتار است و گیتار توانایی قابل‌توجهی در تأمین همزمان ریتم، ملودی و هارمونی دارد، شکل‌های ریتمیک و بافت صوتی، به فراخور نوازندگی، تا حدّ قابل‌توجهی در بستر کارگان‌های آیینیِ تنبور نوآیین‌اند، اما بعضی از دیگر وجوه، مانند جنبه‌های مُدال و به ویژه فُرمالِ آن هم‌پای نوازندگی پیش نرفته‌اند؛ یا محافظه‌کارانه‌اند یا پرداخت‌نشده. از طرف دیگر، حتی مضمون کلامی زیسته هم همچنان مقید به درون‌مایه‌های عرفانی است؛ اگرچه نه چندان صریح و آشکار، و باز اگرچه با بیانی نوتر.۱

از همه‌ی این‌ها گذشته، زیسته ابهامی دارد که در بیشتر آثاری که با محوریت تنبور ساخته و نواخته می‌شوند حاضر است: نامعلومی چشم‌انداز تئوریک؛ این‌که قرار است چه آورده‌ای برای ادبیات تنبورنوازی داشته باشد، از کدام انگاره‌های نظری سرچشمه می‌گیرد، از چه شناخت و بازاندیشی و مکاشفه‌ای در مقام‌های تنبور می‌آید، و بالاخره می‌خواهد چه بگوید و چه به دیگر گفته‌ها بیفزاید. شاید این از اعتقاد هنرمند به «خودبیان‌گری» اثرش بیاید، و شاید از فرهنگ شفاهی‌ و تقدیس مایه‌ی موسیقایی‌اش.

 


* عنوان نوشته برگرفته از یکی از شعرهای اجرا شده در آلبوم است.
۱- مثلاً کلام یکی از ترانه‌ها، به وضوح برگرفته و گسترش یافته‌ی بیتی از شاملوست، اما برخلاف آن بیت شاملو، درون‌مایه‌ای عرفانی دارد.

برای خرید و دانلود آلبوم زیسته به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 3
04 تیر 1399
9

موضع نزدیک، موضع دور

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

زیسته یک موضع است. همانند همه‌ی موضع‌ها از جنس مکان است و، از همین رو، ابعادِ مکان برایش مطرح. اما، علاوه بر آن، همچون معنای دومِ موضع در ترکیب‌های «موضع گرفتن» و «اعلام موضع» نیز هست. یعنی مکانی‌ است در یک جهانِ موسیقایی که از طریق فاصله‌اش یا همان بُعدِ مکانش با چیز دیگری به‌درستی درک می‌شود. آن چیز چیست؟ میراث و کارگانِ تنبور که امیرحسین تفرشی‌پور، به هر دلیل (ازجمله تبار آموزشی)، دلبسته‌ی آن است. موضع مؤلف زیسته تنها با نگریستن به نُه قطعه‌ی این آلبوم روشن نمی‌شود. دیدن ماهیت موضع‌گونِ این آلبوم آنگاه میسر می‌شود که آن را در پرتو فعالیت‌های دیگر تفرشی‌پور ببینیم، مخصوصاً آلبوم این‌همانی، کنسرتوی تنبور کیوان میرهادی از آلبوم کهنه هواران که نوازنده‌اش بوده است و نیز همکاری‌هایی مانند آلبوم دوواله اثر معلمش، علی‌اکبر مرادی.

تفرشی‌پور، در پیشینه‌ی هنری‌اش، گاه وفادارتر و نزدیک‌تر ایستاده (مانند این‌همانی) و گاه رهاتر و دورتر (مانند زیسته) و، در هر صورت، کارش ثبت موضع خود نسبت به این کارگان غنی و البته مورد علاقه‌ی امروزی بوده است. بر این پایه، زیسته بخشی از روند،ِگسترش قلمرو جغرافیاییِ کارگانی مرسوم در غرب ایران است یا حتا، دقیق‌تر بگوییم، بخشی از روندِ چهارـ‌پنج دهه‌ایِ شهری شدن و رواجِ آن در کلان‌شهرهای چندفرهنگیِ ایران معاصر (از طریق آموزش و آفرینش هنری). این بُعد جغرافیایی را، حتا پیش از آن که در ساختار موسیقایی تک‌تک قطعات زیسته بازیابیم، می‌توان در استعاره‌ی نام تنبورِ خاص این آلبوم یافت. «تنبور تهران» نیز به استعاره همان موضع را مؤکد می‌کند؛ تأییدی بر دگرگونیِ شیوش صدا و تمهیدات برای چندصدایی اولیه در ساختمان ساز.

ممکن است بیندیشیم «موضع» تنها مسئله‌ی این مجموعه‌ی خاص است، اما این درست نیست. در حقیقت، این مسئله‌ی تمام آثار این گونه‌ی موسیقایی است. برداشت از یک منبع فرهنگی یا -اگر به جای نگاهی غریبه، دورنمای وسیع‌تری را ببینیم- پویاییِ خودِ کارگان (ولو در جغرافیایی دیگر) همواره مسئله‌ی موضع را پیش می‌کشد. گویی دگرگونی‌های تاریخی را از فاصله‌ای بسیار نزدیک ببینیم، آن‌قدر نزدیک که هیچ دورنمایی در پنجره‌ی دیدمان ثبت نشود و در عوض تنها دوری و نزدیکی به مرجعی منطقه‌ای، به نظر برسد.

برای خرید و دانلود آلبوم زیسته به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 3
21 خرداد 1399
Zhin2

از اصفهان به مهاباد

نویسنده: کامیار صلواتی

ژین، آلبومی برای عود و سازهای کوبه‌ای است. آنچه در این آلبوم می‌شنویم، بازتنظیم گروهی از ترانه‌های کُردی است که به گفته‌ی خود تنظیم‌کننده‌ی اثر، «تداعی‌ کننده‌ی کودکی و ذهنیات دوره‌ای از زندگی» او هستند. این آلبوم را به قرینه‌ی همین توضیح کلی می‌توان از دو زاویه خواند: یکی چیستی و چگونگی این تنظیم‌ها، و دیگری بررسی این «ذهنیت» یا به بیانی دیگر، نوع گزینش‌گری ترانه‌ها و مواد و مصالح موسیقایی برای معرفی خود و ذهنیت خود در قالبی موسیقایی.

اگر از نظرگاه نخست به «ژین» بنگریم، وفاداری شدید ملودیک قطعات به اصل ترانه‌ها، در آلبومی که تقریباً در همه‌ی لحظاتش تنها یک خطّ ملودی تک‌رنگ دارد، اثر را به شدت به سرچشمه‌هایش وابسته می‌کند، آن‌قدر که ممکن است شنونده را به این هوس بیندازد که موسیقی را قطع کند و عطش شنیدن نسخه‌ی «کامل‌تر» و باکلام آن ترانه‌ها را با شنیدن نسخه‌های قدیم‌ترشان فروبنشاند. در این صورت، به زحمت می‌توان در این روایت خنثی و خالی «چیز»ی اصیل یافت و به اصل ترانه‌ها رجوع نکرد. شاید وفاداری کامل و بی‌کم‌و‌کاست ملودیک در بافتی مونوفونیک و تک‌سازی، گزینه‌ای منطقی برای ارائه‌ی یک روایت نو نباشد. با این حال نباید از این نکته گذشت که در لحظاتی از آلبوم، نه ملودی اصلی و صدای عود، که کوبه‌ای‌ها هستند که حرف‌هایی برای گفتن دارند.

فارغ از وجه صرفاً زیبایی‌شناسانه‌ی اثر، از نظرگاه دوم «ژین» نمونه‌ی قابل‌تأملی است برای اندیشیدن به اینکه ذهنیت خالقان اثر، که بنا به نشانه‌ها در این آلبوم بر کُرد بودن تأکید دارند، چگونه بازتاب یافته است. نشانه‌های موسیقایی کار از این منظر جالب توجه‌اند؛ مثلاً از سویی ترانه‌هایی را می‌شنویم که عموماً با نظام دستگاهی چندان میانه‌ای ندارند، اما تک‌نوازی «وصل اصفهان به ماهور» -که حضور تنهایش در میان مجموعه‌ای از ترانه‌ها منطق موسیقایی چندان قابل دفاعی ندارد-  چون ریسمانی قدرتمند پیوندهای نوازنده را با ردیف موسیقی کلاسیک ایرانی نمایان می‌کند. نشانه‌هایی کمرنگ‌تر از این از تأثیر بعضی نوازندگان عرب، یا حتی در یکی از ترانه‌ها، شباهتی با ترانه‌ی آذری «لاچین»، شنیده می‌شوند. اما شاید جالب‌تر از همه، واپسین ترانه‌ باشد که نام آلبوم نیز به نحوی از آن گرفته شده است، سرودی تاریخی و معنادار برای کردهای چهار اقلیم که برخلاف همه‌ی ترانه‌های این آلبوم، تقریباً از ابتدا تا انتها با همراهی تنبک، این ساز عمیقاً ایرانی، اجرا شده است.

برای خرید و دانلود آلبوم ژین به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2
17 دی 1398
بالا