نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

دسته بندی: نی


Labe Khamoosh 1

رونویسی از خود

نویسنده: کامیار صلواتی

در کتاب «باخ، بتهوون و باقی بروبچه‌ها»، که راوی تاریخ موسیقی کلاسیک به‌زبان طنز است (انتشارات ماهور)، نویسنده‌ی کتاب، دیوید باربِر، درباره‌ی کنسرتوهای پرتعداد آنتونیو ویوالدی چنین می‌نویسد: «کسانی که موسیقی او را زیادی تکراری می‌دانند دوست دارند بگویند که او از روی یک کنسرتو ۴۵۰ بار نوشته است. این گفته چندان منصفانه نیست: او از روی دو کنسرتو ۲۲۵ بار نوشت».

آلبوم هفت‌قطعه‌ای «لب خاموش» هم چندان وضعیت متفاوتی ندارد. می‌شود همه‌ی این هفت قطعه را فشرده کرد در دو قطعه، که یکی از آن دو قطعه هم تک‌نوازی دف‌نوازی است. آنچه تغییر می‌کند دستگاه‌ها و آوازها هستند، و اِلّا الگو و ویژگی‌‌ها تقریباً همسان است. قطعات با تک‌نوازی آوازی و، معمولاً، از درآمد آغاز می‌شوند، سیری در گوشه‌های مهم دارند (مثلاً درآمد و بعد قرایی‌ـ عراق در افشاری؛ درآمد، شکسته و دلکش در ماهور؛ درآمد، بیداد و شوشتری در همایون؛ و الخ) و به یک هم‌نوازیِ ضربی با دف می‌رسند. در میانِ بخش آوازی، بخش‌هایی «شِبه‌ضربی» (۱) است، که آن‌ها هم گاه در گوشه‌های ریتمیک‌ـ ملودیک شناخته‌شده‌ای مثل ساقی‌نامه یا چهارپاره نواخته می‌شوند. بخش ضربیِ قطعات معمولاً‌ با جمله‌ای مقطع و نامتعارف شروع می‌شود و در ادامه به جمله‌هایی پُرتر می‌رسد که کاملاً روی ریتم سوار است. ویژگی‌های نی‌نوازانه هم کمابیش ثابت است: جابه‌جایی مداوم بین منطقه‌های صوتیِ بم و زیر، الگوگیری از سونوریته‌ی کسایی و استفاده‌‌ی مداوم از واخوان. تکرار این ویژگی‌ها و وفاداری به سِیر کلی و گوشه‌های مهم در این اثر به حدی است که گاه شنونده می‌تواند منفعلانه کار را در پس‌زمینه‌ی کاری دیگر پخش کند و در پسِ ذهنش پیش‌بینی کند که قرار است چه بشنود. گذشته از این موارد، باید به نقاط روشن کار اشاره کرد: سونوریته‌ی شفاف و تمیزِ نوازنده‌ی نی در منطقه‌های صوتیِ مختلف، سؤال‌و‌جواب‌های نوازنده که از تکراری‌بودنِ کار می‌کاهد، و بعضی فرازهای متنوع و خلاقانه‌ی عبارت‌پردازی‌های ضربی و غیرضربی.

 


۱- منظورم از «شبه‌ضربی» بخش‌هایی است که اگرچه ضربی هستند، با الگوها و جملات آوازی ترکیب می‌شوند و الگوی متریک‌شان مدام با الگوهای غیرمتریک (آوازی) ترکیب می‌شود. در گوشه‌های ردیف نمونه‌های زیادی از این «شبه‌ضربی»ها هست.

برای خرید و دانلود آلبوم لب خاموش به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
04 خرداد 1400
Goftogooye Ney o Del 1

آتشی بی‌سبب‌افروخته

نویسنده: فاطمه فرهادی

سابقه‌ی انتشارِ آلبوم‌های تکنوازیِ عمدتاً بداهه، در دستگاه‌های مختلف، را می‌توان در کارنامه‌ی ویرتِئوزهایی همچون شهناز، کسايی، یا آثار منتشر شده از پایور و کمی جلوتر در کارهای لطفی، مشکاتیان و علیزاده جستجو کرد. تکنوازانِ مبرزی که جستجو در طول و عرض زندگی‌ هنری‌شان ما را به نقطه‌ای نخواهد رساند که بتوانیم بازه‌ای را به عنوان شروع کار و ناپختگی و یا اوجِ فعالیت و پختگی‌شان مشخص کنیم و شاید تنها بتوان دوره‌ی کاری آنها را، به سبب شیوه‌ی فعالیت‌شان، دسته‌بندی کرد. هرچه خلق کرده‌اند حرفی برای گفتن دارد و، هر بار که سازی زده‌اند، اثری کم‌نظیر از خود به جا گذاشته‌اند و انتشارِ آلبوم تکنوازی از آثارشان می‌تواند راهی باشد برای ثبت و انتقال آنچه از شیوه‌‌ی کاری و فنون اجرا (از سونوریته تا داینامیک و تسلط به جزییاتِ موضوعی) پیش می‌کشند. این قطعه‌ها معمولاً با ایده‌ی انتشار آلبوم پدید نمی‌آمدند، اما ضرورت تولیدِ چنین آلبوم‌هایی از نواخته‌های گاه پراکنده‌ی آنان کاملا روشن است. چرا که ثبتِ آنها همچون روشن کردن نقطه‌ای در دل این تاریخِ تیره و فراموشکار است و چاره‌ی کار برای تداومِ این هنر و انتقالِ درست و شاید ارتقاء آن در آینده.

از نیاز‌های یک نوازنده و آهنگساز، برای تولید یک اثر موفق و تاثیرگذار، آگاهی نسبت به گذشته و حالِ آثار مشابه تولید شده و نیم‌گاهی به آینده است. این آگاهی به او کمک خواهد کرد تا با ایده‌ای درست حرکت کند و گام‌های مناسب‌تری بردارد. «گفتگوی نی و دل» تکنوازی‌ای است از علی آزاد و شامل نُه قطعه، که هر یک به شیوه‌ای متفاوت ضبط و حتا با شیوه‌ای متفاوت میکس و مَستر شده‌اند.
آیا چنین تولیدی می‌تواند لحظات دلنشینی را برای مخاطبِ عام مهیا کند؟ آیا صِرف ثبتِ حال‌وهوایِ درونیِ نوازنده برای تولید یک اثر ایده‌‌ای بایسته و شایسته است؟

از همه‌ی این‌ نکته‌ها که بگذریم، یک اثر موفق حاصل انسجام فکری و کاری در تک‌تک عوامل تولید آن است: نوازنده‌ی توانا، صدابردارِ‌ متخصص، میکس و مَسترِ مؤثر، طراحی گرافیک فکر شده و مانندشان. نقص و فقدان بسیاری از این اصول در این آلبوم به شدت مشهود است و شاید همه‌ی ‌این‌ها نمایان‌گرِ ضرورت وجود یک ناشر آگاه باشد.

برای خرید و دانلود آلبوم گفتگوی نی و دل به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 2
29 فروردین 1400
Avaze Ney 1

هزار باده‌ی ناخورده در رگ تاک (۱)

نویسنده: ساناز ستارزاده

پس از «حسن کسایی»، بعید است بتوان در جمع نی‌نوازان تک‌‌نوازی یافت که با موسیقی «دستگاهی» جانبی دارد اما نشانی از او در نوای ساز و موسیقی‌اش به گوش نمی‌رسد. «مسعود اربابیان» هم از این دایره بیرون نیست. صدای مطلوب ساز اربابیان در منطقه‌ی صوتی اوج، در همان چند نغمه‌ی آغازینِ چهارگاهِ آلبوم موسیقی «آواز نی»، نشان از تلاش به ثمر نشسته‌‌اش و نیلِ به کیفیتی نزدیک به کیفیتِ صوتیِ ساز حسن کسایی را دارد و در طرفه‌العینی صدای ساز او را تداعی می‌کند. این شباهتِ کیفیاتِ صوتی توقعی ایجاد می‌کند که در جنبه‌های دیگرِ تکنیکی و محتوایی برآورده نمی‌شود. جنبه‌هایی چون تسلط بر ردیف‌های آوازی و اوزان شعری، سکوت‌های سنجیده و متنوع، چیره‌دستی در اجرای انواع تکنیک‌های نوازندگی و جاری شدن موسیقی از مایه‌ای به مایه‌ای دور از خیال، حافظه و عادت ذهنی. تُندای اکثر قطعات «آوازِ نی» و زمان‌بندی جملاتِ بخش‌های با وزنِ آزاد، بیشتر یادآور موسیقی کسایی در «پس از سکوت» است، اما شدت‌وری‌های متضاد، تنوع زمان‌بندی جملات به مدد ترکیب نغمه‌های کشیده و مقَطعِ «پس‌ از سکوت» را ندارد.

به نظر می‌رسد اکتفا نکردن به نوازندگی نی، فرارفتن از سطح و کوشش در شناختِ دقیق مکتبِ اصفهان و نی‌نوازان دوران امری‌ ضروریست؛ آنچه کسایی، به عنوان چکادی از نی‌نوازی، از استادانش آموخته و در گفت‌و‌گوهایش درباره‌ی موسیقی سعی بر انتقالش دارد. بسیاری از استادانش -چه آنی که در حضور از او آموخته و چه آن‌هایی که از طریق ضبط  نواخته‌ها و آوازهایشان به او آموختند- غیر از نی‌نواز بوده‌اند. از بسیاری استادانِ سازهای مختلفِ کمانچه، سه‌تار، پیانو، تار، ویولن و آواز بهره‌ی سرشار برده و «شاید با پنجاه استاد بی‌نظیر معاشر بوده» است.۲ اگر قصد اربابیان تنها حفظ و انتقال نوازندگی به شیوه‌ی اصفهان باشد، در تنها آلبوم منتشر شده‌‌ از او، جای پرداختن به بعضی جنبه‌ها خالی است و، اگر بیش از حفظِ شیوه‌ طلب کرده، باید منتظر آلبوم‌های دیگر او ماند. صدای شفاف، فواصل به‌جا، ساختار سنجیده اما محافظه‌کارانه‌ی بخش‌های مختلف آواز نی برای شنونده‌‌ای که حاضر نیست هر آلبومی با عنوان «دستگاهی» اما محتوایی نامرتبط را بپذیرد، امیدبخش است و اشتیاق شنیدن اثری دیگر را زنده نگاه‌ می‌دارد.

 


۱- مصرعی از شعر اقبال لاهوری.
۲- قسمتی از مصاحبه‌ی حسن کسایی که در کتاب از موسیقی تا سکوت آورده شده است.

برای خرید و دانلود آلبوم آواز نی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز نویسنده: 3
24 خرداد 1399
bazshenoode ney2

آگراندیسمان

نویسنده: سعید یعقوبیان

غیر از موسیقی کلاسیک غربی که تنوع در عینِ تناسب را درآن به غایت رسانده‌اند در دیگر موسیقی‌های کلاسیک، سازهای بادی در اقلیت‌اند. در موسیقی ایران این قلت به نهایت رسیده و امروز تنها ساز بادیِ حاضر، نیِ موسوم به هفت‌بند است. نه تنها دیگر سازهای بادیِ ممکن و آزموده مانند کلارینت بلکه سازهایی را که برای خود جایگاهی یافته بودند نیز انگ‌های توتالیتری دهه‌های گذشته از میدان راندند.

همین تک‌ساز بادی هنوز بن‌مایه‌ی آموزشی مکفی و گسترده‌ای ندارد اما پی‌آمدِ تکثر نوازندگان –حتی در موردِ نی نسبت به دوره‌های گذشته و به‌رغم بی‌توجهی هنرستان‌ها و دیگر نهادهای دست و پاشکسته‌ی موسیقی- به تدریج به کارگان اجرایی و آموزشی آن افزوده می‌شود؛ اگر چه به همتِ افراد و نه با هدف و برنامه‌ای ملی.

آنچه در این مجموعه‌ به ثبت رسیده حاصل کنج‌های نوازندگیِ دو نی‌نواز قدیمی را کاویدن به قصد کشف و دست یافتن به تجربه‌های بیانی و فنی آنها بوده است: دقیق، مکرر و مداوم شنیدنِ نمونه‌های صوتی باقیمانده، تلاش برای تقلید و کپی کردن اجراها، حلِ چالش‌های تک‌تکِ لحظه‌های موسیقی و در نهایت بازنمایاندن شفافِ برداشت‌ها. چنین کاری -که برای هر نوازنده‌ی موسیقی ایرانی مفید و ضروری است- حتی در مورد تار و سه‌تار نیز به ندرت انجام و منتشر شده است. معدود آثار تولیدشده نیز لزوماً واکاویِ نعل به نعل نبوده‌‌اند (ارائه‌ی رامین جزایری و مسعود شعاری از سه‌تارنوازی ابوالحسن صبا، برای نمونه). نکته‌ی دیگر رویکرد گزینشی نیم قرن گذشته است که در هر حوزه یکی دو استاد در فاصله‌ی کانونی قرار گرفته‌اند و دیگران چندان دیده نشده‌اند. می‌توان تصور کرد که بازشنود و اجرای همان معدود نواخته‌های زرپنجه یا اجراهای قدیمیِ نی‌داود تا چه اندازه می‌توانند در دنیای تارنوازی منشأ اثرات زاینده باشند. از همین رو اهمیت و ارزشمندی مجموعه‌ی حاضر روشن است.

باری! جای خالی بازنوازی‌های انتقادی و تحلیلی در موسیقی ایران خالی است؛ آنجا که همانند این آلبوم حاصلِ یک کوشش آموزشی و مآلاً انتشار آن، به ثبتِ یک محتوای آموزشی کارآمد و ارزشمند می‌انجامد (هرچند اگر به همراه اصل اسناد شنیداریِ مرجع منتشر می‌شدند جنبه‌ی هرمنوتیکی مجموعه می‌توانست پررنگ‌تر باشد) همچنین در این اثر مقدماتی مهیا شده است برای پژوهش‌ها و تلاش‌های آتی به ویژه در خصوص نواختن نی با لب و بهره‌گیری از تکنیک نفس‌برگردان در آن.

برای خرید و دانلود آلبوم بازشنودی از نی دوره قاجار؛ صفدرخان و نائب اسدالله به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
13 آبان 1398
gereh3

چنگ+سیاه

نویسنده: علیرضا جعفریان

گوش دادنش سخت است. و البته به راحتی نمی‌توان این موضوع را مبنایی برای کم‌ارزشی یا ارزشمندی‌اش دانست. احتمالاً یکی از دلایل سخت بودنِ آلبوم وابسته به رپرتواری است که نوازنده برای اجرا برگزیده. هر کسی تابِ شنیدن موسیقی دستگاهی آن هم بدون بزک و تزئین و تلفیق‌هایی که حکم رقیق‌کننده را دارند ندارد. بخش دیگری از سختی‌اش می‌تواند مربوط به سازی باشد که با آن اجرا شده. صدای یکنواخت، نامنعطف و کم‌تحرک ساز نی و البته محدودیت‌ها و دشواری‌های نوازندگیِ این ساز را نمی‌توان نادیده گرفت. جرئت و توان انتشار پنجاه دقیقه تکنوازی نی بدون حتا همراهی ساز ضربی را فقط در یک نوازنده‌ی خبره می‌توان پیدا کرد. اما هرقدر هم که نوازنده خبره باشد، گوش دادن به تکنوازی این ساز با آن موسیقی که صحبتش رفت برای هر مخاطبی ممکن نیست.

تا اینجا هر چه گفتیم طبیعی است. اثر همانطوری هست که باید باشد و صاحب اثر می‌تواند سینه سپر کند و سخت بودنِ آلبوم را اقتضای نوع موسیقی و در نتیجه تعمد بداند. تکنیک و شیوه‌ی نوازندگی در آلبومی با این مختصات می‌تواند به شنیدنی‌شدن اثر کمک کند. هرچند که سیامک جهانگیری از معدود نوازندگانی است که می‌توان چنین انتظاری  از او داشت، اما نوازندگی‌اش در این آلبوم از برخی جهات باز هم در راستای سخت‌تر شدن شنیدن آلبوم بوده است. به طور عجیب و جالبی تقریباً در همه‌ی قسمت‌های غیرمتریک، چه در دستگاه سه‌گاه و چه در راست‌پنج‌گاه، مدام تم ریتمیکِ  «چنگ+سیاه» (یا واریاسیون‌هایش که شامل هر فیگوری است که یک کشش کوتاه به کششی بلند وصل می‌شود) را می‌شنویم. کمی با اغراق، کل فیگورهای ریتمیک آلبوم را می‌توان به این تم تقلیل داد. تقریباً در شروع همه‌ی جمله‌های موسیقایی از این فیگور استفاده شده است. گاهی اوقات هم که در شروعِ جمله یک کشش بلند می‌شنویم، بلافاصله پس از آن فیگورِ مورد بحث نواخته می‌شود و در واقع آن کشش بلندِ ابتدایی را باید نوعی تزئین برای این فیگور به حساب آورد. این موضوع در عین اینکه موسیقی را ساده و قابل‌ پیش‌بینی کرده است، اشتیاق و حوصله‌ی مخاطب برای شنیدن را کم می‌کند. آنچه گفتیم در مورد قطعه‌ی چهاردهم صدق نمی‌کند. که به همین دلیل به زعم من این قطعه شنیدنی‌ترین قسمت آلبوم است. اینکه به طور استثنا در یک قسمت آلبوم شاهد چنین چیزی نیستیم، خود به نوعی ثابت‌کننده‌ی وجود این موضوع در قسمت‌های دیگر است.

برای خرید و دانلود آلبوم گره به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2.5
03 مهر 1398
gereh2

شگفت‌انگیزِ بی‌شگفتی

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

انتشار پنجاه دقیقه تکنوازی نی -که به خودی خود بسامد کم‌تری نسبت به سازهای دیگر داشته است- آن هم با اهدافی غیرآموزشی در امروز موسیقی ما بدون توسل به عملیات محیرالعقول و همراهی عناصر فراموسیقایی و پیراموسیقاییِ عجیب و غریب تقریباً غیرممکن می‌نماید. نه این که از لحاظ نظری یا حتا عملی غیرممکن باشد بلکه چون شنونده‌ی چندانی نخواهد یافت. این درست همان کاری است که سیامک جهانگیری نوازنده‌ی ماهر و این روزها بس پُرکار نی با آلبوم گِرِه‌اش درصدد انجام و از عهده‌ی آن برآمده است.

جز آزادی نسبی در هم‌نشینی مقام‌ها و جمله‌پردازی در بخش راست‌پنجگاه، دل‌مشغولی رنگ و ترکیبش با دینامیک در هر دو بخش، استفاده از چیره‌دستی تکنیکی (مخصوصاً در تعویض سریع نواحی صوتی مختلف نی) مشخصه‌ی عمومی بسیاری از نوازندگان نسل حاضر همه‌ی سازها است، و درنهایت انتخاب کوک غیرمرسوم برای راست‌پنجگاه که به چالش‌های تکنیکی نوازندگی (در انگشت‌گذاری و تغییر مناطق) منجر می‌شود چیز شگفت‌انگیزی در گره نمی‌یابیم. هیچ شگفتی‌ای همراه یک اجرای دستگاه سه‌گاه یا راست‌پنجگاه نیست البته جز خود همین نبودن شگفتی. درحقیقت همین که نوازنده‌ای بدون دغدغه‌ی خیره‌کردن چشم مخاطبش تنها در اندیشه‌ی ارائه‌ی موسیقی خالص بوده باشد عنصر کمیاب و درنتیجه شگفت‌انگیز کار جهانگیری است.

اجرای سه‌گاه، گذشته از قطعاتی که میان گوشه‌ها گنجانده شده روایتی کلاسیک از این دستگاه است. گرچه جمله‌های ابتدایی با تأکید ویژه و پررنگ بر رنگ صوت و سلیقه‌ی آشنای جهانگیری در این زمینه آغاز می‌شود اما در ادامه این عنصر به لایه‌های پوشیده‌تری از کار منتقل می‌شود و جریان جملات مألوف سه‌گاه و البته با اجرای استوار و معطوف به تزئین پرتکنیک سیامک جهانگیری نبض موسیقی را در دست می‌گیرد. در باقی این اجرا وفاداری به متن دستگاه حکم‌فرما است، حتا در قطعات ضربی که نسبت به کارهای دیگر مؤلف با این روند متناسب انتخاب شده است.

اما در اجرای راست‌پنجگاه به دلایل مختلف چنین وفاداری‌ای کم‌رنگ می‌شود. نخست به این دلیل که خود راست‌پنجگاه نسبت به سه‌گاه نکاویده‌تر است و بعد به دلیل خواست نوازنده برای اجرای آن از کرسی‌ای دشوار برای نی. وفاداری در این اجرا رنگ می‌‌بازد اما نه آن‌چنان که موسیقی را به وادی غیرمدرسی بکشاند.

برای خرید و دانلود آلبوم گره به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
02 مهر 1398
بالا