دسته بندی: گیتار

بررسی تلفیق را باید از همان نامش آغاز کرد. نامی چندسویه و کنایه‌آمیز: از یک‌سو اشارتی طنازانه دارد به مفهومی بسیار دستمالی‌شده در سال‌های گذشته، و از سوی دیگر مدعایی رُک و پوست‌کنده درباره‌ی ماهیت اثر ارائه می‌کند: ”در این اثر تلفیق اتفاق افتاده است“. نیز این نام‌گذاری می‌تواند حاوی ادعایی درباره‌ی مفهوم هماره مناقشه‌برانگیز تلفیق باشد: ”این تلفیق است [نه آثار دیگر]“.

شخصیت‌های این «تلفیق» از هم فرسنگ‌ها دورَند: رُباب در فرهنگ شنیداری موسیقی کلاسیک ایرانی هماره در حاشیه بوده است، رنگ صوتی و تداعی‌های فرهنگی‌اش هنوز با موسیقی افغانستان و جنوب‌شرق ایران گره خورده، و نقشش در موسیقی‌های غیرمردمی، تقریباً به تأمین گستره‌های بم‌تر گروه‌نوازی‌ها محدود شده است. بنابراین، رُبابی که تک‌نوازی کند کماکان سازی بسیار مکان‌مند (محلّی) است. برخلاف رُباب، گیتار احتمالاً حاضرترین ساز در مجموع گرایش‌های موسیقایی –دست‌کم- پنجاه سال اخیر است و آن‌چنان همه‌گیر که دیگر نمی‌توان آن را تداعی‌گر جغرافیای خاصی دانست. با این‌حال، شخصیت رُباب در تلفیق، مانند تک‌نوازی‌های صمدپور در در میان ابرها^۱، با آن شخصیت شناخته‌شده بسیار تفاوت دارد: صدایش نرم‌تر و پرطنین‌تر است –همان‌قدر نرم که صورتیِ کمرنگ چشم‌نواز گرافیک آلبوم به ما می‌گوید-؛ و پیوندهایش را با ریشه‌های شناخته شده‌اش گسیخته است.

در تلفیق این دو شخصیت به هم آمیخته‌اند. در این آمیختگی، رُباب –که دست‌کم در ایران تجربه‌ی چنین رویارویی‌هایی را ندارد- بعضی ویژگی‌های سرنمون‌وارش را واگذاشته، اما گیتار حفظ کرده است. از طرف دیگر، رُباب نقش پررنگ‌تری در پیشروی ملودی‌ها ایفا می‌کند؛ نه به خاطر توانایی‌های رُباب، که اتفاقاً به خاطر ناتوانی‌اش در اختیار نقش‌های هارمونیک و کنترپوانیکِ گوناگونی که از گیتار می‌شنویم. در این میان، «بندر»یک استثناست: در این قطعه، رباب پیش‌رویِ ملودی اصلی را به گیتار واگذار کرده است.

دو ویژگی دیگر این آلبوم را نباید ناگفته واگذاشت: یکی گوش‌نوازی غیرمنتظره‌ی هم‌نشینی صدای این دو ساز که یکی خشک‌تر و ناشفاف‌تر از دیگری‌ است و در عین‌حال گستره‌ی صوتی‌شان هم‌پوشانی دارد، و دیگری قرائت پدیدآورندگان اثر از دو قطعه‌ی منسوب به عبدالقادر مراغی (اگرچه در مجموعه‌ای از قطعات تماتیک‌تر آلبوم کمی غریبه‌اند). مثلاً «شش‌آواز» رنگ نسبتاً محوی از تحریر‌ها و ملودی‌های قطعه‌ی قدیمی‌تر در خود دارد، که کشف بازی‌های فرمال و بافتاری نوازندگان با اصل قطعه را –مانند هم‌نشینی عمودی دو ملودی این قطعه- تبدیل به مکاشفه‌ای لذت‌بخش می‌کند؛ و از این رو، این شاید «تلفیق»وارترین قطعه‌ی تلفیق باشد.

۱- اثری به آهنگسازی علی صمدپور برای فیلمی به همان نام.

برای خرید و دانلود آلبوم تلفیق به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

«مینیاتور» را می‌توان در چند کلمه توضیح داد: آلبومِ جمع و جور برای تکنواز گیتار. مشتمل است بر ده مینیاتورِ حدوداً دو دقیقه‌ای، سه قطعه با عنوان «سوییت» و در آخر دو قطعه‌ی جدا. مینیاتورها شبیه به اتودهایی برای هنرجویان گیتار هستند؛ عبارت‌اند از آرپژیاندو، باس آلبرتی و یا پدالی ثابت از فواصل سوم و چهارم‌ که یک خطِ ملودیِ غالباً مینور بدونِ بسط و گسترشِ قابل توجه آن را همراهی می‌کنند. «سوییت» شباهت ندارد به آن چه که از ساختار سنتی‌ و یا نوینش در ذهن داریم. «پرلود» هارمونی‌ای مشابهِ سایرِ قطعات دارد؛ حال آنکه این فرم نزد آهنگسازان فرصتی بوده است برای به نمایش گذاشتنِ مهارتشان در طراحی و بسط و گسترشِ هارمونی. آلِماند و ژیگ هم شرایط مشابهه دارند. دو قطعه‌ی «دختر آبی» و «بر باد رفته» کمی طولانی‌تر اما دنبال‌کننده‌ی راهِ سایرین هستند.

بافت عموماً هوموفون است و تمامش هارمونیِ سه‌صداییِ کلاسیک و کم‌تنشی دارد. فرمِ قطعات صورتی مشوش دارند؛ معرفی مواد اولیه، سپس لحظاتی تقلید یا واریاسیونی از آن چه پیش‌تر شنیده ‌شده است. شیرالی در اجراها شدت‌وریِ متوسط را انتخاب کرده و تمام مدت تغییرِ چندانی در آن ایجاد نمی‌کند. تندا بسیار متغیر است و فراوان به بی‌نظمی نزدیک می‌شود (برای مثال در آلماند و در اجرای ترمولوها). همچنین انگشتانِ دستِ راست گاهی برای همراهی به اندازه‌ی خطِ اصلی اهمیت قائل می‌‍شوند و حتا جانشین آن می‌شوند.

درونمایه‌ی مینیاتور شاید بیش از هر چیز به تصویر آبی و خاکستریِ آن شبیه باشد. محتوایی یکنواخت که نه حکمت انتشارش را روشن کرده‌اند و نه مخاطبانش را. تنها کلمات «گیتار» و «کلاسیک» را بر آن گذارده‌اند بلکه فرجی حاصل شود. ولیکن نمی‌توان هر قطعه که کلام ندارد، از فواصل سوم استفاده می‌کند و با سازی غربی اجرا شده است را موسیقی کلاسیک نامید. سوال اینجاست که مخاطب این پنجمین همکاری ظهوریان و شیرالی چه کسانی هستند و انتظارشان از مینیاتور تا چه اندازه برآورده خواهد شد؟

برای خرید و دانلود آلبوم مینیاتور به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

یکی از سازهای بسیار محبوب نزدِ موسیقی‌دوستان «گیتار» است. طوری‌که در سبک‌های مختلف از آن استفاده می‌شود و موسیقیِ جریانِ اصلی (mainstream) هم به آن توجهِ ویژه دارد. اما در کنار این محبوبیت کمتر کسی حاضر است با رپرتوار دشوار گیتار سر و کله بزند و به ظرافت‌های نوازندگی‌اش توجه کند. اگر دغدغه‌تان موسیقیِ کلاسیک باشد، با دیدن چنین مجموعه‌ای ذوق می‌کنید: آلبوم تکنوازیِ گیتاری که به دور از هر آن چه مد شده است، به تاریخِ غنیِ گیتار سرزده و سعی در ادای دِینی به این ساز دارد.

«بابک ولی‌پور» در آلبوم «ماریا، در ساعت چهار» دو قطعه از اَدوار رُنسانس و باروک نواخته است؛ سپس با پرشِ کمابیش یک قرنی و حذف رپرتوارِ کلاسیک، چهار قطعه‌ از دوران رُمانتیک و شش قطعه‌ی معاصر نواخته است. ضربانِ کلیْ سرعتِ متوسط دارد و قطعاتِ مجموعه در عینِ تفاوت در سونوریته همگن‌اند. نخستین چیزی که در شروع این آلبوم خودنمایی می‌کند این است که قطعات با شجاعت «آزاد» اجرا شده‌اند؛ بدین‌صورت که نت‌های مهم‌تر از نظر زمانی برجسته شده‌اند. این لَنگیِ حدودی در ریتم، یادآور اجراهای آثنتیک (authentic) است. او در اجراهای خود از برخی نوازندگان تأثیری انکارناپذیر گرفته است. (برای مثال، اجرای نغمه‌ی «امپراطور» به اجرای «مت پالمر» بسیار شبیه است). با این حال در برخی قطعات تکرر صدای تعویض پوزیسیون‌ها و یا خوانا نبودن نُت‌های لِگاتو از کیفیت یک تجربه‌ی عالی می‌کاهند.

در سایرِ کشورهای دنیا، موسیقی، هنر و صنعتِ توأمان است. در این صنعت، هم کارهای مردم‌پسندی که تنها از نظرِ اقتصادی اهمیت دارند تولید می‌شوند و هم کارهایی که به «موسیقی» توجه دارند. نوازندگانِ برجسته و ماهر، حمایت می‌شوند و هر چند وقت یک‌بار آلبومی از تکنوازیِ خود منتشر می‌کنند؛ اتفاقی که بسیاری از میانگین‌ها را در اقتصاد، فرهنگ و تاریخ‌شان تغییر می‌دهد. در ایران اما زمینه برای فراهم‌آمدن چنین آثاری آن‌طور که شایسته است، وجود ندارد. چند تن از نوازندگانِ ما به جز کارهای اقتصادی، چنین فعالیت‌هایی انجام می‌دهند و مانند آلبوم حاضر مهارتِ خود را در معرضِ قضاوتِ شنوندگان می‌گذارند؟ هنرمندِ ایرانیِ قرن بیست‌و‌دوم درباره‌ی هنرمند امروز چه فکر می‌کند؟ آیندگان فقرِ ما را در کدام زمینه می‌پندارند؟

برای خرید و دانلود آلبوم ماریا، در ساعت چهار به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

آلبوم «من و ماه» از آن آلبوم‌ها است که روی جلدش مهم است. بدون نگاه به آن، می‌شد از بعضی تنظیم‌های معمولی یا بعضی تنظیم‌های خلاقانه‌ی پیمان شیرالی در این آلبوم نوشت یا  توجه را دربست معطوف کیفیت اجرایش کرد. اما نمی‌شود. یعنی طرح روی جلدش مانع می‌شود؛ نه به خاطر گرافیک ابتدایی‌اش، بلکه به خاطر دو کلام نقش بسته در دل آن گرافیک.

هنگامی که روی جلد آلبومی نوشته می‌شود Volume 25 یا همان «حلقه‌ی 25» به این معنی که مؤلفش تا پیش از این آلبوم 25 حلقه سی‌دی منتشر کرده دیگر معلوم می‌شود که سمت‌وسوی مرور، مهم‌ترین نکات درباره‌ی آلبوم در خود آلبوم نهفته نیست یا بهتر بگوییم تنها نکته‌ی مهم  محتوای موسیقایی آلبوم نیست. با دیدن چنین اطلاعاتی خودبه‌خود توجه به سوی پرکاری موسیقی‌دان جلب می‌شود (نیز با آگاهی از 15 جلد کتابش) و وارسی تاریخچه‌ی پرکار یا پربار حرفه‌ای او. در سایه‌ی این اطلاعات دیدن این که او طیفی گسترده از باخ تا صبا و تا پاچ لیلی را در حلقه‌های قبلی پوشانده، و این که علاقه‌مند تنظیم کردن «موسیقی فولک و ملی»¹ و به بیان گیتار درآوردن موسیقی دستگاهی ایرانی است و دیدن دغدغه‌های هویتی‌اش ناگزیر می‌شود. این شاید ما را به سوی یافتن جایگاه خاص یا معمولی من و ماه در میان انبوه کارهای شیرالی هدایت کند. اگر این‌طور شود می‌بینیم راه او مدتی است تثبیت شده و تغییری اساسی‌ نکرده است. حتا سلیقه‌ی تنظیم کردنش به نوعی پایداری رسیده و خود را در انتخاب قطعات سازگار با سلیقه‌ی تکنیکی وی نیز نشان می‌دهد. اما زود می‌فهمیم که نه، مسئله‌ی اصلی این هم نیست.

درنهایت بررسی هنگامی به نقطه‌ی عطف می‌رسد که متوجه می‌شویم این آلبوم همچون بسیاری از دیگر آلبوم‌های این موسیقی‌دان رایگان است. آنگاه مسئله‌ی اصلی این آلبوم و آلبوم‌های دیگر شیرالی خود را آفتابی می‌کند؛ شرایط تولید و توزیع موسیقی. پرکاری را شاید بتوانیم به نحوه‌ی زندگی شیرالی نسبت بدهیم ولی رایگان بودن را نه. پس باید بپرسیم و به فکر فروبرویم که کدام شرایط در جامعه‌ی موسیقی ما هنرمند را به چنان شکلی از تولید هنری وامی‌دارد؟

1- از متن صفحه‌ی معرفی بیپ تیونز درباره‌ی هنرمند.

آروین صداقت کیش من و ماه پیمان شیرالی

برای خرید و دانلود آلبوم من و ماه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.