مجموعهی قومموسیقیشناسانهی «موسیقی نواحی ایران: موسیقی لرستان» را میتوان از جنبههای مختلفی بررسی کرد؛ مجموعهای که بر روی موسیقی منطقهای تمرکز میکند که به اندازهی موسیقی مناطقی چون خراسان، کردستان، جنوب یا حتی بلوچستان و گیلان، آنچنان که باید مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است.
مجموعه متشکل از ضبطهایی میدانی است که لختی پیش از وقوع انقلاب اسلامی در دههی پنجاه و عموماً در حوالی الشتر انجام شدهاند. در این میان دو استثنا وجود دارند: یکی «رارا» به نوازندگی کمانچه(تال)نواز معروف، همتعلی سالم، که در خرمآباد اجرا شده و دیگری برنامهای متشکل از چند قطعهی متوالی که «اهل حق» نام گرفته و در شمال غربی لرستان، نزدیک هرسین و نهاوند ضبط شده است. این دو، در کنار «سوزهسوزه»، تفاوتهای نسبتاً معناداری با دیگر ضبطهای مجموعه دارند. «رارا» از نظر تکنیکی و ساختاری پیچیدهتر و آشکارا «شهریتر» از دیگر ضبطهاست. «اهل حق» متشکل از نوعی سازبندی (آواز و نوعی تنبور) و محتوای کلامی و آیینیست که در هیچیک از دیگر آثار مجموعه تکرار نشده است. در کنار اینها، «سوزهسوزه» از حیث توالی چندبارهی سازوآواز (الیسون) و ترانه/تصنیف، سازبندی، و غیرکارکردی/آیینی بودن، بیشباهت به برنامههای دستگاهی نیست. در حقیقت، شاید همکاسه کردن این گروه آثار در یک مجموعهی واحد از حیث فرهنگی/موسیقایی، بیتأثیر از تقسیمبندیهای سیاسی، یعنی حدود و ثغور استان لرستان، نباشد.
از دریچهی همین تردید است که به نکتهی بعدی میرسیم: شباهت و تفاوت گونههای موجود در مجموعه با همین گونهها در قلمروهای فرهنگی/جغرافیایی دیگر. مثلاً، تفاوت «هوره» و «مور» یا موسیقی یارسان در لرستان با همینها در کرمانشاه یا کردستان. دستکم یکی از سه نمونهی هوره در سیدی میتواند ما را به نتیجهی جالبی برساند: «هوره» یا «مور»ی که اگرچه به هورههای کردی شبیه است، با پرش ملودیک و سپس گلیساندوی بازگردانندهاش به وضوح «لری» به گوش میرسد.
گروه دیگر ضبطها، ترانههای کار هستند؛ یکی برای مشکزنی و دیگری برای برنجکوبی. گذشته از سوالجوابهای آوازخوانان، وجود نوعی سوژهی به اصطلاح زنانه در این ترانههای کار جالب توجه است. در این آوازها، به تبع مونثانه بودن بستر اجرایی و البته انحصاری بودن نسبی آن، وصف معشوق مرد به صورتی عیان به بیان است.
علاوه بر اینکه بهقول گردآورنده، ذکری از ویژگیهای موسیقایی ضبطها در دفترچه نیامده، کمدقتیهایی در کار هست که در آثار قومموسیقیشناسانهی ناشر کمتر به چشم میخورند. مثلاً، در متن دفترچه ترجمهی کلام ترانهی کار «سیرکو میرکو» آمده است بدون اشاره به این که این تنها بخشی از این شعر لکی است، یا در توضیحات موجود در دفترچه برای قطعهی «شاهنامهخوانی» آمده است که نقال و راوی بدون «پس و پیش» کردن هیچ «سخنی» در شاهنامه، داستان «رزم رستم و اشکبوس» را روایت کرده است؛ حال آنکه در همان چند دقیقهی منتشر شده، میتوان تفاوتهای قابلتوجهی میان ابیات خوانده شده و ابیات شاهنامه یافت. فارغ از این کمدقتیها، جای خالی توضیحات دقیقی که شرایط ضبط، مکان ضبط، مجریان موسیقی، نحوهی مشارکت گردآورنده و اطلاعاتی از این دست، که از ضرورتهای ضبط میدانی هستند را شرح دهد، به چشم میخورد.
برای خرید و دانلود آلبوم موسیقی نواحی ایران: موسیقی لرستان به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.
04 مهر 1398