نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

نقد‌های آروین صداقت‌کیش


Khooshe Chine Boostane Eshgh 1

چیست این اثر موسیقایی؟(۱)

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

آیا شیوه‌ی نواختن یک اثر موسیقی بخشی از هستی آن است؟ آیا ”ضربی چهارگاه“ـِ جلیل شهناز تنها آنگاه ”ضربی چهارگاه“است که همچون جلیل شهناز بنوازیمش؟ افزون بر ادای دِین و دلبستگی به آثار چند استادِ چیره‌دست، خواسته یا ناخواسته، کار پدیدآورندگانِ آلبوم خوشه‌چین بوستان عشق معطوف به این پرسش‌ها است. چنان که از نتیجه‌ی کار برمی‌آید، از دید مازیار شاهی و گوهرناز مسائلی، دست‌کم بخشی از هستیِ هر قطعه‌ی موسیقی کلاسیک ایرانی را چگونه نواختنش (به معنای آن‌گونه که زاد) می‌سازد. آنها این موضوع را در شرح‌های کوتاه دفترچه‌ی آلبوم نیز تلویحاً اعلام کرده‌اند. اگر جز این بود، توصیف آثارِ اجراشده «با نگاه به شیوه‌ی کلی نوازندگی استادی [...] که آهنگ را اجرا کرده‌اند» یا «یادآورِ بیشترین همنوازی‌ها با آن شیوه»۲ و تلاش عملی برای تحققِ آن توصیف‌ها کارکردی نمی‌یافت. عوامل ظریفِ دیگری، همچون اشاره به اجرا با یک تار و یک مضراب، تنها در خدمت پررنگ‌تر کردنِ همان پرسش و پاسخ کلیدی است، تا تغییرات شیوش و صداداری را، که پیش از همه در آن «شیوه‌نوازی‌ها» به چشم می‌آید، از گزندِ منسوب شدن به تعویض ساز و مضراب مصون بدارند. حتا چیدمان قطعات، گذاشتنِ نُه قطعه‌ی شناخته‌شده در پرانتزی از دو قطعه‌ی خودِ شاهی نیز چنین کارکردی می‌یابد -گرچه آنها نیز بری از تأثر نیستند- و از راه قیاس نقشِ کیفیتِ تعین را در هویت اثر برجسته می‌کند.

بااین‌حال، آفرینندگان -از اندیشه‌ی درافتادن به دامن بازسازی مکانیکی، که حتا نزد متعصب‌ترین گرایش‌ها هم ظاهراً ناپسند است- درجه‌ای از آزادی‌ نیز برای هویت آثار قائل شده‌اند. از یک سو، در هر اثر جای اندکی برای تعیین حالاتِ لحن و بیان (عمده در ظرایف عبارت‌بندی) در نظر گرفته‌اند و، از سوی دیگر، متناسب با وزنی که شیوه‌ی هر استاد در هستیِ اثرش داشته است (برای مثال وابستگیِ آثار فرهنگ شریف به شیوه‌ی اجرایش را  با آنِ وزیری بسنجید) بیان خودشان را به صحنه راه داده‌اند و به اصطلاح میزان گشودگیِ هر قطعه به تفسیر را سزاوارِ نظر گرفته‌اند.

 


۱- عنوان وامی است از مقاله‌ی «?What a Musical work is»ِ جرالد لوینسون.
۲- نقل‌ها به ترتیب از شرح شاهی و مسائلی در دفترچه.

برای خرید و دانلود آلبوم خوشه‌چین بوستان عشق به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
13 خرداد 1399
Exonerate 1

انتخاب یا تألیف

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

«در اجرای این نمایش، آنچه تلخی [...] را دوچندان می‌کند بی‌شک موسیقی است. [...] موسیقیِ متن و همراهی آن با نمایش گویی جدایی‌ناپذیر است.»۱ اینها کلماتِ بازیگرِ نمایشی است که موسیقی متنش در آلبومِ تبرئه منتشر شده است و مخاطب را با این چالشِ ساده مواجه می‌کند که، شگفتا، گویی به‌رغم اعلامِ صریح، موسیقی از نمایش جدایی‌پذیر است. موسیقی، چنان که از همان چند خطِ بیانیه‌وار برمی‌آید، بنا بوده است نقشِ افزاینده‌ی عواطفِ موجود در ساختارِ نمایش را بازی کند، اما حال، که از وصل خویش جدا افتاده است، «حکایت»ی نمی‌یابد تا «دوچندان»ش کند. ردی از آن‌همه باقی نمانده، جز نامِ قطعات که، چون پیوسته بخوانیم‌شان، یک تک‌گویی مینیمال با درون‌مایه‌ی نمایشِ اصلی را در ذهن تداعی می‌کند. چنین نمایشکی چنان توانی ندارد تا تکیه‌گاه آن موسیقیِ جدایی‌ناپذیر شود.

از موسیقیِ دورمانده از وصل که بگذریم، خودِ موسیقی به ملغمه‌ای از عناصرِ متفاوت سبکی می‌ماند که گاه در حال جوشیدن در دل یکدیگر و گاه تنها در حال عبور از کنار هم‌اند. در موسیقی‌ای که آهنگسازانش ارشام مؤدبیان و کیارش اعتمادسیفی بوده‌اند، نه‌تنها عناصر سبکی در لایه‌های مختلفِ هر قطعه بدون مهار همنشین شده‌اند (مثلاً تکنوازی‌های گیتار الکتریک سرچشمه‌گرفته از بلوز دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ با همراهی خط درامزِ برآمده از هارد راکِ دهه‌ی ۱۹۹۰ در قطعات نخست و بعدتر همنشینی عناصری از همین دست با چاشنی‌هایی از موسیقی کلاسیک ایرانی)، بلکه تأثیر نام‌ها و برداشتِ مستقیم از قطعه‌های خاص هم کاملاً قابل لمس است. مثلاً به سختی ‌می‌توان گفت بدون تکنوازی‌های گیتار در Still Got the Blues گری مور و Brothers in Arms دایر استریت و این گوشه و آن گوشه چاشنی‌هایی از کَمِل و پینک فلوید قطعاتی مانند ”مرا گرفتند!“ (!They Got Me) یا ”شب‌های سرد سلول“، چه چیزی ممکن بود باشند. احتمالاً از آنها جز چند لایه همراهیِ کم‌تر شناخته‌شده (باز هم برداشتی از موسیقی دهه‌های بعد) برجای نمی‌ماند. چنین وضعیتی و اندیشیدن به این که چگونه آن عناصرِ شناسنامه‌دار در نظر آهنگسازان و عوامل نمایشنامه می‌توانسته راوی عواطفی گوناگون و متفاوت باشد مانند آن است که پرسیده باشیم آیا آهنگسازی برای نمایش مشابهِ انتخابِ موسیقی است.

 


۱- دفترچه‌ی آلبوم.

برای خرید و دانلود آلبوم تبرئه به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
06 خرداد 1399
Black Watermark15

رفتن به سرچشمه

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

آلبوم اشتیاق همه چیز دارد. از گرایش‌های آهنگسازی‌ کمیاب‌تر در کار والی مثل سه قطعه‌ی رمانتیک ... برامسی‌اش گرفته تا علاقه‌ی دیرینه‌اش، آوازهای محلی و تا قطعات نوگرایانه‌اش بر اساس موسیقی دستگاهی ایرانی. اما باوجود مهارت آهنگسازانه‌ی استاندارد او در همه‌ی این زمینه‌ها آنچه نگاه را بیشتر به سوی خود می‌کشاند کار مستقیمش روی متن ردیف است. منظور گرایش رضا والی به زبان موسیقایی ردیف نیست، که پیشاپیش می‌دانیم از سال‌های ۲۰۰۰ مشغول غور و تأمل درباره‌ی آن بوده است. منظور آهنگسازی با خود متن یک گوشه یا یک قطعه‌ی ضربی شناخته‌شده‌ی ردیف است.

این گرایش به آفرینش موسیقایی منحصر به والی نیست بلکه طیفی از تجربه‌های گروهی موسیقی‌دانان دستگاهی تا همگنان والی را در بر می‌گیرد که هر یک با رویکردها و راهبردهای خاص خود به سراغ متن ردیف رفته‌اند. بااین‌حال نمونه‌ی والی از آن جهت بسیار قابل توجه است که اولاً بسیار دیر در زندگی حرفه‌ای او ظاهر شد و ثانیاً شالوده‌اش بر تلاش خودآموخته‌ی او برای راهیابی به دل این موسیقی بوده است.

نمونه‌های کار مستقیم او بر متن ردیف را در هر دو نسخه‌ی آشوب (رنگ شهرآشوب)، راک (گوشه‌ی راک)، اصول (رنگ ضرب اصول)، حصار و به شکلی پنهان‌تر در زیرافکندها می‌توان دید. برخورد والی اغلب با صراحت اولیه در نمایش متنِ اصلی آغاز می‌شود و سپس کار به گسترش یا با تکثیر در ساختار ریزبافت تقلیدی (ایمیتاسیونی) یا پیچ‌وتاب دادن ملودی در یک چندراهه‌ی مُدال یا گاهی تنها با دگرگونی‌های رنگی، می‌کشد. این یعنی چالش آهنگسازانه‌ی اصلی که هنگام کار مستقیم با متن ردیف پیش روی همه‌ی آهنگسازان دیگر قرار می‌گیرد سر راه او هم آمده است؛ با متن‌هایی که خود منطق ساختاری کاملی دارند چگونه برخورد کنیم؟ آیا تنها قدری بزکشان کنیم؟ بر صدرشان بنشانیم و بافت همراه برایشان ببافیم؟ متهورانه جراحی‌شان کنیم و با منطق خودشان یا حتا با منطق نوساخته‌ی دیگری گسترششان بدهیم؟ به بیان دیگر تنظیم‌کننده‌ی ساده‌ای باشیم یا آهنگساز شش‌دانگ؟ والی در پاسخ به این چالش بزرگ نقشی لغزان به خود می‌گیرد. هر آن از یکی به دیگری می‌رود و درست آنگاه که دیگر مطمئن می‌شویم نقشش را درست تشخیص داده‌ایم باز به دیگری می‌گریزد.

برای خرید و دانلود آلبوم اشتیاق: آثار مجلسی رضا والی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
20 اردیبهشت 1399
jashneh parsi2

تداوم

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

در جشن پارسی نخست تداوم آموزش به چشم می‌خورد، آنجا که نام‌هایی اکنون پا به نوجوانی گذاشته از آلبوم‌های پیشین موسسه‌ی ریشه در خاک می‌بینیم. سپس در محتوا این پرسش کیفی پدیدار می‌شود که کار بر روی ترکیب مشترک سازی (یا احتمالاً هر شرایط اولیه‌ی تعیین‌شده و مشترک) چه جنبه‌هایی از آهنگسازان نوجوان را آشکار می‌کند؟ گسترش و گوناگونی تخیل موسیقایی‌شان را.

نکته‌ی نخست را در منطقی‌تر شدن روابط درونی قطعات، توانایی یافتن تمی یا فیگوری تأثیرگذار و منسجم کردن قطعه براساس آن یا کار با مؤلفه‌های دیگر موسیقی جز ملودی و ریتم ساده و در یک کلام قوام بازمی‌یابیم (با قید این احتیاط که نمی‌دانیم چقدر از کیفیت نهایی آثار حاصل راهنمایی و حتا ویرایش‌های استادان است). آنجا که در حسادت گرگینِ امیر آرسام آریان‌پور بُعد شدت‌وری در قطعه اهمیت پیدا می‌کند یا آنجا که در ورود گرسیوزِ نیکی فرهنگ‌نیا بافت چندصدایی بازیگوشانه‌ای رخ می‌نماید و به همین منوال دیگر قطعات که در هرکدام می‌‌توان نکته‌ای از این معنی بازیافت.

نکته‌ی دوم نخست شباهت‌ها میان هم‌درس‌ها و هم‌زمان تفاوت‌های احتمالی با دیگران را آشکار می‌کند. از همه بیشتر آنجا که باز پای تبدیل عناصر خیال‌انگیز داستانی (افسانه‌های شاهنامه) به تخیل موسیقایی در میان است و هیچ آهنگسازی با کلیشه‌های موسیقایی مرسومِ شاهنامه کار نکرده‌ است؛ به شکلی شایسته‌ی توجه هیچ‌کدام در پی شکوه و چهارگاه و ... نرفته‌اند. به‌ویژه در ۸ قطعه‌ی نخست و همچنین برخی از قطعات بعد از آنان نه تنها کلیشه‌های موسیقایی افسانه‌ها غایب است بلکه ارتباط ساده میان عنوان برگرفته از افسانه یا حتا درون‌مایه‌ی آن و کیفیات عاطفی آهنگ نیز لزوماً برقرار نیست (مثلاً این نگرش ساده‌انگارانه که مطرب بهار باید حتماً موسیقی طرب‌انگیزِ فاش داشته باشد). همین امر در قطعات باکلام (۶ قطعه‌ی بعدی) قدری تحلیل می‌رود و موسیقی تا حدودی تحت تأثیر وزن و معنای ظاهری کلام قرار می‌گیرد.

گذشته از شباهت -که اگر از یک گام دورتر به همه‌ی قطعات بنگریم دامنه‌اش حتا تا فضای کلی قطعه‌ها هم گسترده شده- تفاوت‌ها خود را در جزئیات هویدا می‌کند؛ این یکی اندکی شناخت بیشتر از ساز خودش که در ترکیب است، آن یکی قدری ملودی‌پردازتر، دیگری ذره‌ای ضرب‌آگین‌تر و الخ.

برای خرید و دانلود آلبوم جشن پارسی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
13 اردیبهشت 1399
Orbiton 1

تکرار و تکرار

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

اگر یک کلمه‌ی اساسی باشد که کل آلبوم اوربیتون بر آن بنا شده باشد آن چیزی نیست جز تکرار. تمام توضیحات دیگر درباره‌ی ساختار قطعات از جمله نقلی از مکس تِگمارک کیهان‌شناس -که روشن نیست چرا نام و نظرش در توضیح انگلیسی دفترچه هست اما در فارسی نه- گرچه ممکن است در اصل به عنوان محرک تخیل گروه برای شکل دادن به ساختار موسیقی‌شان عمل کرده باشد نزد مخاطب همچون تفسیر همان تکرار ساختاری جلوه می‌کند.

تکرارشان نخست همان‌گونه می‌نماید که در آثار مینیمالیست‌های قدیمی می‌شناسیم؛ چرخه‌های کوچک که در اثر پدیده‌های مربوط به تشخیص موسیقی متغیر و متحرک به نظر می‌رسند. اما آرام آرام با پیش رفتن موسیقی بازگشت‌هایی از قطعه‌های بزرگ‌تر از چرخه‌های خُرد اولیه هم ظاهر می‌شود یا لایه‌هایی ابتدا با ظاهری خطی پدیدار می‌شود اما بعد از این که ساختاری با مقیاس بزرگ‌تر تکرار شد روشن می‌شود چیزی همچون چرخه در چرخه یا چرخه‌ی چرخه‌ها پیش روی ما است. و البته کل قطعه یا به قول خود مؤلفان عبارت شکل یک چرخه‌ی بزرگ نمی‌یابد و معمولاً محصول دو حلقه یا بیشتر است که به نحوی در هم تنیده شده‌اند یا به شکل خطی در پی هم قرار گرفته‌اند و تنها هنگام پایان رسیدن است که زمان غیرموسیقایی از خلال آنها خود را ظاهر می‌کند.

گرچه چنین موسیقی‌ای معمولاً بیشتر در پی مشارکت دادن شنونده در نقش مدهوش مراقبه‌ی جریان تکرار است بااین‌حال لحظاتی در آن هست که عناصر خطی موسیقی مثل ریتم و ملودی به معنای معمول بر کلیت تکراری پیشی می‌‌گیرد به سطح می‌آید. مثل لحظاتی از ملودی گیتار در Phrase 7 یا الگوی ریتمیک در  Phrase 9.1 (هم الگوی آغاز هم همراهی سازهای کوبی که اندکی پس از آن سر می‌رسد).

علاوه بر ایده‌ی فراموسیقایی و غایت موسیقی یادشده که امروزه موضوعاتی بس شایع است و بنابراین خود پسند عام، مواد و مصالح موسیقی به خصوص سازبندی و رنگ صوت نیز از منشأ موسیقی مردم‌پسند روز می‌آید و الزامات خود را نیز می‌آورد (مثل تغییر منطقه‌ای لایه‌ها و فضاها) هرچند به یاری گزینش و ترکیب عناصر دست‌کم نزد مؤلفان و مخاطبانش به چیزی کاملاً متفاوت از اجزاء تشکیل‌دهنده‌اش می‌شود.

برای خرید و دانلود آلبوم اوربیتون به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
03 اردیبهشت 1399
beyer 101

چاپ آراسته

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

این که آیا اپوس ۱۰۱ فردیناند بِیِر هنوز هم به عنوان کتاب آموزش مقدماتی پیانو کاربردی دارد به کنار، چاپ تازه‌ی این کتاب چاپی آراسته است، آن هم درست در کشوری که قبلاً هزاران نسخه از آن در چاپ‌ها و کپی‌های بی‌کیفیت این کتاب در دسترس هنرجویان و معلمان بوده. کتاب مانند دیگر محصولات ناشرش (انتشارات منظومه‌ی خرد) صفحه‌آرایی و مخصوصاً عناصر گرافیکی بصری خاص دارد که دومی هم تصویر تغییریافته‌ی آکوردها را به ذهن می‌آورد و هم رد و نشانی از کلید‌های پیانو را.

ترجمه‌ی توضیحات کوتاه هر درس آن از روی نسخه‌ی انگلیسی و چنان که مترجم اشاره کرده با مقابله با متن آلمانی صورت گرفته و بی‌اشکال است. بااین‌حال کتاب یکسره ترجمه‌ی ترجمه نیست  زیرا افزوده‌هایی نسبت به چاپ شناخته‌شده‌ی ادیشن پیترز -که مبدأ اغلب چاپ‌ها یا کپی‌های پیشین در ایران بوده- و نیز حتا نسبت به چاپ شیرمر با بازنگری شارفنبرگ دارد (به آن قرینه از این چاپ به عنوان مرجع یاد می‌شود که ترجمه‌ی فارسی ضمیمه‌ی آخر «ترتیب گام‌های ماژور و مینورهای نسبی آنها» را نیز آورده است). علاوه بر مقدمه که تاریخچه‌ی مختصری از زندگی مؤلف را نیز در خود گنجانده پس از بخش «مبانی موسیقی»، توضیحاتی مختصر و مفید با عنوان «نکاتی درباره‌ی نوازندگی پیانو»، «نت‌خوانی»، «تمرین کارآمد پیانو» و در جاهای دیگر کتاب نیز اطلاعاتی مفید درباره‌ی «سیر پیدایش و تکامل پیانو» و «نوازندگان مشهور پیانو» -به احتمال قوی به دست مترجم- افزوده شده است. افزون بر اینها بازنگری و پیشنهادهایی هم برای انگشت‌گذاری در چاپ جدید بنا بر نظر رامین رضایی آورده شده است.

ضبطی آموزشی از تمرین‌های کتاب را نیز با اجرای مترجم که خود در فنلاند معلم پیانو نیز است، فراهم و به شکل الکترونیکی (از طریق رمزهای مخصوص دریافت آلبوم از بیپ تیونز درج‌شده در جلد) همراه کتاب شده است. در این ضبط علاوه بر این که هنرجو می‌تواند درس‌ها را به شکل کامل بشنود و درکی موسیقایی از یک اجرای صحیح هر یک پیدا کند می‌تواند بخش‌های مربوط به معلم را نیز جداگانه در اختیار داشته باشد و چنانچه مایل باشد بدون حضور او تمرین‌های استاد-شاگرد خود را خارج از کلاس نیز ادامه بدهد.

18 فروردین 1399
mah pishooni3

هدف، آرمان، نتیجه

نویسنده: آروین صداقت‌کیش

هنگامی که پس از دو آلبوم آهنگی برای زمین (۹۴) و ایران‌زمین، در یک روند چهار ساله باز هم آلبوم‌هایی به آهنگسازی کودکان و نوجوانان به بازار می‌آید، گریزی نمی‌ماند جز این که بیندیشیم با یک جریان آموزشی روبرو هستیم یا دست‌کم یک آرمان؛ توجه به آفرینش موسیقی در سنی که آموزش آموزشگاهی فعلی ما چندان توجهی به آن ندارد. همه‌ی ارجی که پیش از این برای چنین مجموعه‌هایی برشمردم (مرور ایران زمین) به ماه‌پیشونی هم می‌برازد. اما اکنون هنگام آن است که از اهداف یا آرمان آموزشی خفته در پشت آلبوم بپرسیم زیرا بدون در نظر گرفتن آن و نیز سن آهنگسازان، خود موسیقی انتشار چندباره‌ی چنین محتواهایی را توجیه نمی‌کند.

به بیان‌ دقیق‌تر آنچه در آلبوم می‌بینیم نوعی بیانیه یا پایان دوره‌ی آموزشی یک موسسه‌ی خصوصی آموزش موسیقی است (به گواه دفترچه‌) که جز آرمان به میان کودکان و نوجوانان بردن آفرینش موسیقایی باقی ویژگی‌هایش روشن نیست و به دلیل سازوکارهای امروزی بازار آموزش و نشر موسیقی امکان نشر یافته است. پس راهی نمی‌ماند جز آن که اولاً بعضی از ویژگی‌های روش را از آلبوم‌ها استخراج کنیم و ثانیاً دست به مقایسه‌ی بیرونی بزنیم.

آلبوم‌های پیشین را اگر بنگریم می‌بینیم تکنیک تحریک تخیل آهنگسازان باقی است اما اندک تغییراتی نیز کرده. این بار یک داستان مشترک دستاویز است (به جای محرک‌های آزاد)؛ نسخه‌ی ایرانیده‌شده‌ی سیندرلا. هر آهنگساز تابلویی از داستان را با موسیقی‌اش نقش می‌زند. موسیقی آوازی درباره‌ی نوروز نیز همچون ایران‌زمین پای ثابت آلبوم است و مکان‌ها نیز. پس روش در یافتن طرحی برای تخیل موسیقایی و تبدیل تخیل به عاطفه‌ی موسیقایی موفق است اما هنوز در شکل‌دادن به ماده‌ی موسیقایی بر اساس آن تخیل در ابتدای راه. کافی است به ساختمان گاه سرگردان غالب قطعات گوش بسپاریم.

برای مقایسه باید از یک سو به نتیجه‌ی کار هم‌سن‌های آهنگسازان (مثلاً در هنرستان‌های موسیقی) توجه کنیم که به ندرت راهی به دنیای نشر پیدا می‌کند. و نیز اسامی آهنگسازان را به خاطر بسپاریم تا ببینیم این دوره در آینده‌ی احتمالیشان به عنوان موسیقی‌دان چه تأثیری خواهد داشت. و ببینیم آیا بازده آن همچون باقی آموزش موسیقی به کودک امروزی ما است یا بیشتر.

برای خرید و دانلود آلبوم ماه پیشونی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 0
05 فروردین 1399
بالا