هنگامی که تعریفی جامع و مانع برای یک پدیده یا مفهوم نمییابیم، یکی از راههای جایگزین آن است که مصداقهایش را وارسی کنیم و سپس ویژگیهایی در توضیح چیستی آن پدیده برشمریم. مفهوم «پیشدرآمد»، این اصطلاح فنی و در عینحال بسیار گنگ ادبیات موسیقی دستگاهی ایرانی نیز از این دست مفاهیم است. با وامگیری از سوال معروف یکی از مورخان هنر اسلامی، میتوانیم بپرسیم: چه چیزی پیشدرآمد را پیشدرآمد میکند؟
«پیشدرآمدهای قدیمی» یکی از بهترین سرچشمهها برای رسیدن به پاسخ این سوال است؛ مجموعهای از ۲۶ پیشدرآمد قدیمی از آغازین سالهای شکلگیری و رواج «پیشدرآمد» تا میانهی دوران پهلوی اوّل. این «قدیمی» بودن، متکثر بودن هویت سازندگان پیشدرآمدها و در زمرهی اولینها بودن آنها قاعدتاً باید راهنمای خوبی برای دریافتن چیستی یا ویژگیهای پدیدهای به نام پیشدرآمد باشد، زیرا اگر پیشدرآمد واجد ویژگیهایی شناختپذیر و تکرارشونده باشد باید آن ویژگیهای را در دل این نمونهها جُست.
پاسخ سوال ما «تقریباً هیچ» است. در میان پیشدرآمدهای این مجموعه میتوان قطعاتی را یافت که متر ششتایی، سهتایی، دوتایی یا چهارتایی دارند. بعضیهایشان چون بخش عمدهای از چهارمضرابها پایهی ملودیک/ریتمیکی تکرارشونده دارند و بعضی دیگرشان چنین نیستند. بعضیهایشان سری به گوشههای مهم دستگاه میزنند و بعضی دیگر تماماً بر یک یا دو گوشه یا مُد اصلی دستگاه متمرکزند. بعضی بدون همراهی ساز کوبهایاند، بعضی با همراهی تنبک و بعضی –مانند پیشدرآمد سهگاه وزیری- بافتی هتروفونیک با همراهی چند ساز دارند. احتمالاً تنها ویژگی مشترک در میان همهی این پیشدرآمدها همان است که عنوانشان بر آن دلالت میکند: «پیشدرآمد» بودن؛ یعنی اجرا شدن در ابتدای یک سوییت دستگاهی که خصوصیتی بیرونیست نه درونی. در مجموعهای که در آن چندین پیشدرآمد بهصورت متوالی نواخته میشود حتّی همین ویژگی هم وجود ندارد.
«پیشدرآمدهای قدیمی» و سوالی که پیش روی مخاطب مینهد دریچهای است برای بیشتر اندیشیدن دربارهی ماهیت موسیقی دستگاهی؛ نظامی که انگار بستری است از مفاهیم سیال، مبهم و غیرقطعی که در کمال شگفتی گویی همچنان برای دستاندرکارانش زبانی قابل فهم و مشترک را شکل میدهد. پرسش پسینی که سربرمیآورد اما این است: چرا دستاندرکاران موسیقی دستگاهی در دهههای اخیر تلاش کردهاند این «مصداقها» را سخت و خشک کنند و برجای «مفاهیم» سیال بنشانند؟ کامیار صلواتی پیش درآمدهای قدیمی ماهور استادان دورهی قاجار و پهلوی اول کلاسیک ایرانی احسان عابدی محمدرضا شرایلی
برای خرید و دانلود آلبوم پیشدرآمدهای قدیمی به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.