نشان ملی ثبت(رسانه‌های دیجیتال)

تگ: استادان دوره‌ی قاجار و پهلوی اول


Reng Haye Ghadimi 1

موزه‌ی پوشالی

نویسنده: سعید یعقوبیان

«رنگ‌های قدیمی» شامل 65رنگ (از سال1284 تا 1316 از ضبط‌هایی که در دسترس گردآورنده بوده) و یک متنِ شش‌صفحه‌ای­‌ست‌ که بدون آن و با پالایش صوتی بهتر، می‌توانست محصولی دست­‌کم خنثی به‌دست دهد.
متن، نتیجه‌گیری‌های نامستدلی دارد. چند نمونه:

-«رنگ‌های مشهورِ درویش در ضبط‌ها نیست، احتمالاً رنگ‌های شاخص درویش در 11سال پایانی عمرش ساخته‌شده». گذشته از اینکه محدودیت زمانیِ ضبط روی صفحات در نظر گرفته نشده، پرسش این است: شاخص‌بودنِ یک رنگ را چه‌کسی تعیین می­‌کند؟ کتاب‌هایی که منتشر شده؟ یا حافظه و گزینش شاگردان یا...؟

-«رنگ،‌ بیشتر در وزن‌های دوضربی (ساده و ترکیبی) و گاه لنگ اجرا می‌شود». دست‌کم هیچیک از 65رنگِ همین مجموعه، نه دوضربیِ ساده‌اند نه لنگ. پرسشِ اساسی‌تر: وقتی در یک ضبطِ قدیمی، به ژانرِ قطعه‌­ا‌ی‌ اشاره‌ نشده، امروز چگونه آن­را به عنوانِ رنگ شناسایی می­‌کنیم و در چنین مجموعه‌ای می­‌گنجانیم؟ یکی از دلایلِ انتخاب، شش‌هشت‌بودنِ قطعه نیست؟!

تمام متن جای اما و اگرهای اینچنین دارد. اطلاعاتِ قطعات نیز که بدون بازنگری و بررسی، از روی صفحات در دفترچه آمده، نقص­‌های فراوان دارند. جایی تار می­‌شنویم و سنتور نوشته شده، راک می­‌شنویم و عراق نوشته شده و بسیاری اطلاعاتِ روشن، اساساً نوشته نشده­‌است.

از ‌استنتاج‌های مهم دیگر «میل فزاینده به دوری‌گزیدن از اجرایِ رنگ‌های شوخ... در دیدگاهِ موسیقی‌دانان دستگاهی»ست. شوخ زدن یا نزدن به واژه و گونه‌ی رنگ ارتباطی ندارد. برخی چهارمضراب‌های عبادی یا شهنازی (مانند چهارمضراب افشاری در بیات‌اصفهان دوره عالی) یا چهارمضراب سه‌گاه علیزاده، کوک دو-فا-لاکرن-می‌کرن، و نمونه‌های دیگر، از بسیاری از رنگ‌ها مطربی‌تراند. بارِ ارزشیِ شوخ‌بودن یا نبودن بحث جدیدی‌ست وگرنه شخصیتی چون وزیری آن‌همه رنگ نمی‌ساخت! این موضوع، پیچیده‌تر ازآن است که در چند پاراگراف در موردش بتوان به جمع­‌بندی رسید. استنتاج‌های ما از اسناد گذشته نباید در ذهنیت‌های امروزین ریشه داشته باشند و مراقبت از هجوم این پنداشت‌ها از دشواری‌های پژوهش تاریخی‌ست.

خاستگاهِ رنگ، پیشینه‌ و وجه تسمیه‌اش (رَنگ یا رِنگ!؟) مشخص نیست. آنچه با اندکی اطمینان می‌توان گفت این‌است که آنچه امروز رِنگ می‌شناسیم­‌اش، قطعه‌ی ضربیِ بی‌کلامی‌ست، با وزنِ شش‌هشت که در پایانِ برنامه‌ی موسیقی نواخته می‌شده، با رقص یا بی‌آن. هر چه غیر از این، در اینکه در اصل رنگ بوده یا نه جای تردید است. (مانند برخی رنگ‌های ردیف‌ها).

سعید یعقوبیان رنگ های قدیمی استادان دوره قاجار و پهلوی اول محمدرضا شرایلی کلاسیک ایرانی

برای خرید و دانلود آلبوم رنگ‌های قدیمی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 2.3
19 خرداد 1397
Musighiye Nezamiye Doreye Ghajar 00

تصانیفِ فلزی

نویسنده: سعید یعقوبیان

در حالی‌که از بسیاری از موسیقیدانان نیم قرن قبل نیز، امروزه ضبط‌ها و اطلاعات محدودی در دسترس است، تردیدی نمی‌ماند که شنیدن نواخته‌هایی از موسیقی ایران متعلق به بیش از 110 سال پیش، چه اندازه هیجان‌انگیز خواهد بود و به لحاظ بررسی‌های موسیقی‌شناختی تا چه حد می‌تواند اطلاعات مفیدی به دست دهد. لذا انتشار چنین آثاری رخدادی ارزشمند و مسرت‌بخش است. اما وقتی اثری منتشر می‌شود که حاوی موسیقی‌ها و اطلاعات تاریخی با ارزش است، ذکر منبع و مأخذ، اعتبار و ارزش آن را مضاعف می‌کند و سبب می‌شود تا مخاطب نیز با اعتماد و دانش بیشتری سراغ آن برود. از این‌رو شایسته بود که مشخص می‌شد ضبط‌های این آلبوم از چه منبع یا منابعی به دست آمده‌اند، تاکنون کجاها بوده‌اند و چگونه کشف شده‌اند.1
اطلاعاتی که از روی صفحات گرامافُن برای هفده قطعه‌ی این مجموعه نوشته شده نیز، خود، نکات پرشمار جالب و در عین حال پرسش‌برانگیزی دارند. برای نمونه مشخص نیست که یک قطعه‌ی قدیمی موسیقی آذربایجان چرا در آن روزگار به تصنیف رشتی موسوم بوده است؟! یا اینکه نامِ بُلک در ایران دقیقاً به چه سازی اطلاق می‌شده؟ در این مورد طبق متن دفترچه‌ی آلبوم که همان متن صفحات است، سازی که در شروع تصانیفی مانند رشتی و افغانی می‌شنویم بوگل (bugle) بوده که بعید است اینگونه باشد چرا که ساز بوگل تنها قادر به تولید سریِ هارمونیک‌ها آن هم چند هارمونیک نخست است و اجرای موسیقی ملودیک با آن امکانپذیر نیست.2 علاوه بر ابهاماتی از این دست، این مجموعه، موضوع و منبع پژوهش است. فرم اجرایی قطعات (یک تکنوازیِ آوازی و بعد اجرای قطعه‌ی ضربی توسط ارکستر بادی)، محتوای مُدال قطعات، کارگان اجرایی و از همه مهمتر موضوع فواصلِ مُدها3 –که در برخی موارد، دست کم به گوش امروز ما فالش شنیده می‌شوند- از موضوعاتی هستند که هر یک به نوبه‌ی خود دریچه‌هایی برای کاوش و تحلیل‌اند.

و نکته‌ی آخر اینکه موسیقی نظامی در دوره قاجار به «نقاره‌خانه» موسوم بوده و سابقه‌ی مفصلی پیش از لومر داشته است.4  از این رو ترجمه‌ی دقیق‌ترِ عنوانِ صفحات (Qajar Era Martial Music) می‌توانست این باشد: «موسیقی نظامیِ اروپایی در دوره‌ی قاجار».


1- این موضوع در خصوص دو آلبوم دیگری که به موازات این اثر منتشر شده‌اند نیز صادق است؛ آلبوم‌های «پیش‌درآمدهای قدیمی» و «رنگ‌های قدیمی».
2- با توجه به دوره‌ی تاریخی این اجراها، می‌دانیم که در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم در غرب برای چنین سولوهایی کورنت رواج داشته و از نواخته‌های آلبوم حاضر نیز به نظر می‌رسد که به احتمال زیاد، کورنت یا بوگل کلیددار باشد.
3- پرسش‌هایی از این دست که آیا متفاوت شنیده شدن فواصل مُدهای ایرانی ناشی از ضعف تکنیک نوازندگی سازهای بادی غربی تازه وارد در آن دوره بوده –چون امروزه فواصل ایرانی بطور دقیق با این سازها نواخته می‌شوند- یا فواصل در آن روزگار با امروز اندکی تفاوت داشته‌است؟ نقشِ کیفیتِ این فایل‌های صوتی چگونه است و ...
4- به نظر می‌رسد لومر به مشاورتِ هم‌وطن‌اش ویکتور آدوی‌یِل در خصوص این تاریخ، تحریف‌هایی کرده است. (اینجا)

برای خرید و دانلود آلبوم موسیقی نظامی دوره‌ی قاجار به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

امتیاز: 3.7
09 دی 1396
بالا