تگ: حسام اینانلو

صد و چند سال انقلابِ هنری و بده و بستان فرهنگی در تاریخِ ما باعث می‌شود کمتر کسی در این زمانه از ترکیبِ کمانچه، پیانو و تنبک تعجب کند. «میان» روایتی پسا تصادمی است. ما را به یاد گفت‌وگوی سه فردِ قرنِ بیست‌ویکمی می‌اندازد که با فرهنگ‌های گوناگون، مستقیم یا غیرمستقیم، در تماس بوده‌اند؛ اختلافات، تضادها و اشتراکات را دریافت کرده و به چیزی متفاوت و متشکل از آن‌ها بدل شده‌اند. انتخاب نام «میان» برای این مجموعه هم چنین گمانی را تشدید می‌کند.

با توجه به توضیحاتِ صاحبِ اثر، روندِ تولید به ترتیب با ضبطِ کمانچه، پیانو و در آخر، تنبک صورت گرفته است. در لایه‌ی اول رفتارِ کمانچه مانندِ یک ساز کلاسیکِ ایرانی نیست و ملودی‌هایی را در مدِ مینورِ هارمونیک با صرفه‌جویی در مواد موسیقایی اجرا می‌کند. در لایه‌ی دوم، پیانو به همراهی و فضاسازیِ مدال می‌پردازد. گاهی با سخاوت کنار می‌نشیند و گاهی در تایید یا پیش‌بینی کمانچه، اصواتی را تکرار می‌کند. در لایه‌ی سوم، تنبک تغییراتی در فضای دو دیگر ایجاد می‌کند؛ همانطور که گوشه چشمی به کمانچه و پیانو دارد، در مقابلِ آرامشِ کلی، الگوهایی سریع و متنوع را می‌نوازد. هر کدام از سازها از رنگ‌ و تکنیک‌های مختلف بهره برده‌اند.

این روشِ نقش‌آفرینیِ منعطف رویه‌ای است حاکم بر تمامِ مجموعه. هر یک از سه قطعه‌ی این آلبوم، به چهار بخش با تغییراتِ غیرِ ناگهانی و نرم تقسیم می‌شوند. در قسمت اول که نسبتا آزاد است، حرکت آغاز می‌شود. در بخش بعد موسیقی با ضربانی سریع‌تر به حرکت ادامه‌ می‌دهد و بستر را برای تولد هنگامه‌ی نهایی آماده می‌کند. این هنگامه منتهی می‌شود به خلاصه‌ای از آنچه پیش‌تر بیان شده است. آن چه «میان» به گوش می‌رساند، به واسطه‌ی خصوصیاتِ صوتیِ هر ساز، سه فضای کاملا مستقل است که هم‌نشین یکدیگر شده‌اند و فضای چهارمی را پدید آورده‌اند؛ فضای چهارمی که تعبیرش برای هر مخاطب می‌تواند متفاوت باشد.

۱- «پلکان اودسا» نام سکانس مشهوری از فیلم رزمناو پوتمکین، اثر آیزنشتاین، نظریه‌پرداز جنبش مونتاژ شوروی است. او عقیده دارد استفاده‌ی همزمان از عناصر، مفهوم جدیدی را در ذهن پدید می‌آورد.

برای خرید و دانلود آلبوم میان به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

روایت، نوعی بازنمایی از امری حقیقی است که در جهان خارج به وقوع پیوسته است. از آن‌جایی که هیچ گزارش و بازنمودی نمی‌تواند جای اصل اتفاق را بگیرد، روایت نه هیچ‌گاه کاملاً صحیح است نه مطلقاً غلط. روایت‌ها را نمی‌شود هیچ‌گاه به تمامی سنجید و رأی به بطلان یا حقانیت‌شان داد. هر نوع روایتی، نسبت به آن چیز که روایت‌اش می‌کند، فاصله‌ای دارد.

در میان آن‌چیزهایی که میان بازنمود و امر بازنمایی‌ شده «فاصله» می‌اندازد سه عامل انگار پررنگ‌ترند: ذهن راوی یا راویان، بستر مکانی و زمانی خلق روایت، و بالاخره مدیومی که روایت از طریق آن بازنمایی می‌شود. روایت را اگرچه نمی‌توان درستی‌سنجی کرد، می‌توان آن را انعکاسی از این سه عامل دانست. روایت بیش از آنکه حاوی حقیقت آن امر بیرونی –مثلاً واقعه‌ای تاریخی- باشد، منعکس‌کننده‌ی این سه مولفه است؛ از این روست که روایت برخلاف ظاهرش، کمتر به آن واقعیتی که به آن ارجاع می‌دهد وابسته است تا این عوامل.  

روایت «اصفهان»، روایت سه نوازنده است از یک پدیده‌ی تثبیت شده و تاریخی به نام آواز اصفهان در ردیف (بماند که ردیف نیز خود نوعی روایت است از نظامی مستتر). سه نوازنده، یکی نوازنده‌ی کمانچه، دیگری نوازنده‌ی تار، و دیگری قانون، در واپسین سال‌های قرن چهاردهم شمسی، روایت اکنونی‌شان از این آواز (اصفهان) را با سازهایشان بازمی‌نمایانند.

با مرور نواخته‌های آن‌ها می‌توان با سه روایت، و سه انعکاس متفاوت روبه‌رو شد: اولی با فاصله‌ای دورتر از نظم سنتی می‌ایستد (کمانچه)، دومی به شدت وام‌دار نوازنده‌ای تأثیرگذار (لطفی) است (تار)، و سومی روایتی «بی‌لهجه»تر و استاندارد است (قانون). با وجود این، هیچ‌کدام نمی‌توانند کاملاً بر روی پای خود بایستند و هرکدام به دستمایه‌ای تاریخی و عینی تکیه می‌کنند: اولی بر تصنیفی از درویش‌خان، دومی بر یک ضربی از لطفی، و آخری بر یکی از گوشه‌های متریک ردیف. این شاید، آینه‌ی از وضعیت رپرتوار «معاصر» این سازها پس از گذشت همه‌ی این سال‌ها نیز باشد؛ وضعیتی که هنوز به یادمان‌های آشنای تاریخی‌اش بسیار متکی‌ست. علاوه بر این، این روایت وابسته به مدیوم روایت‌گرش (سازها) و تاریخ‌شان نیز هست: تار همچنان بر شانه‌ی غول‌هایش می‌ایستد، قانون به‌واسطه‌ی میراث کم‌پشت‌ترش در سده‌ی اخیر به بیان و «لهجه»ای متمایز نرسیده، و کمانچه اگرچه چون قانون بی‌تاریخ نیست، کمتر وظیفه‌ی بازگویی سنت و ردیف را عهده‌دار بوده است. این سه تک‌نوازی، آگاهانه یا ناآگاهانه، انعکاسی‌اند از تاریخ این سه مدیوم (ساز)، ذهنیت‌های سوار بر آن‌ها در دوران معاصر و تاریخی، و بالاخره بستر مکانی و زمانی خلق آن‌ها.

کامیار صلواتی پریچهر خواجه روایت اصفهان حسام اینانلو کلاسیک ایرانی

برای خرید و دانلود آلبوم روایت اصفهان به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

«یال و باد» مسأله‌ای را پیش روی می‌گذارد و آن مسأله‌ی اصل (اوریجینال) بودن است. یا به بیان دقیق‌تر حد و مرز تأثیرپذیری و تقلید. این را آغاز قطعه‌ی «تلخ» به شنونده می‌گوید که نشانِ همزمان دارد از «هفت گاه معلق» در رنگ‌‌آمیزی افه‌ها و کمی بعد «شهر خاموش» و «لایه‌های تاریکی» در تکرار پژواک‌گون میانِ بافت و پیش بردن قطعه از طریق نقش‌مایه‌های بس خُرد (که جمع‌شان حتا تم کوتاهی را هم تشکیل نمی‌دهد).

اما این‌ همه گذراست و همان جا که پس از مقدمه‌ای کوک‌خورده به ادامه‌ی قطعه، «حسام اینانلو» به قطعه بازمی‌گردد، رنگ می‌بازد و تنها به یاد می‌آورد که در گذشته نیز می‌شد این شباهت‌ها را دید اما هرگز نه به اندازه‌ی یال و باد.

بخش بزرگی از آن را (می‌شد و هنوز هم) می‌توان به تکوین یک سلیقه‌ی صوتی خاص برای آهنگسازی کمانچه و آنسامبل نسبت داد که حالا کم‌کم شیوه‌ی مستقلی پیدا کرده و بخشی را هم به حضور آهنگساز-نوازنده‌ها در موسیقی ایرانی که جز استثناها، ناگزیر هر چه می‌نویسند برای «سازشان و آنسامبل» از آب در می‌آید، نه برای آنسامبل یا ساز دیگر زیرا تنها امکان نگریستن از درون صافی ساز خودشان را دارند.

باقی، جز آنجا که هنوز رد پای رنگ‌باخته‌ی تأثیرها خودنمایی می‌کند زبان شناخته‌شده‌ی آهنگساز است که قطعه‌ها را پیش می‌برد؛ برخورد‌های آشنا، خواه در ملودی‌پردازی (با تم‌هایی که گویی در کارهای دیگر آهنگساز هم حضور داشته‌اند) و خواه در تکنیک‌های انسجام‌بخشی اثر (با وصل تم‌های پایانی به قطعه‌ی بعدی مثل پیوند «تلخ» به «وهم»). 

چنین یکدستی‌ای در پروردن ماده‌ی موسیقایی همان است که پیش از این (پس از دو سه آلبوم نخست) می‌شد به عنوان تداوم یا شکل‌گیری یک زبان شخصی از آن یاد کرد و اکنون با دو رقمی شدن تعداد آلبوم‌ها در خطر افتادن به دام تکرار و توقف کامل است. زیرا ویژگی‌ها چنان تکرار می‌شوند که زیبایی برآمده از انسجام به فرسودگی می‌گراید.  و باز ما را به شکل دیگری از پرسش نخست بازمی‌گرداند که؛ مرز اصل بودن در سنجش با آثار پیشین یک آهنگساز کجاست؟

برای خرید و دانلود آلبوم یال و باد به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.