تگ: مهران روحانی

دو قطعه‌ی «ایرانی» و «دلتنگی»های مهران روحانی  -آهنگساز ایرانی که خوشبختانه در سال‌های اخیر صدایش از خاموشی و فراموشی اجباری درآمده و بیشتر و بیشتر عمومی می‌شود- در آلبومی با نام قطعه‌ی دوم، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آهنگسازانه‌ی مولفش را به نمایش می‌گذارد. روحانی از اولین قطعات شناخته‌شده‌اش، «واریاسیون روی تم استاد صبا» رابطه‌ای خاص میان موسیقی خود و آثار استادان گذشته‌ی موسیقی ایرانی تعریف کرده است. یکی از خطوط کارش ساختن قطعاتی بر مبنای آثار معروف استادان موسیقی کلاسیک ایرانی است؛ نوعی سلیقه که حتا در صحبت آمیخته به احترامش درباره‌ی آنها نیز متجلی است.

این سلیقه‌ی کلی به جای خود، روحانی این بار با رویکرد متفاوتی همان خط پیشین کارهایش را تحقق بخشیده است. او برخلاف واریاسیون‌هایش، آثار استادان گذشته را همچون کل‌های منسجم نگریسته است و به تجزیه‌ی آنها دست نزده. به جای آن که به ترانه‌ای شناخته شده همچون منبعی برای استخراج تم نگاه کند، آنها را در کلیتشان تبدیل به قطعه‌ی خودش کرده است. هر چه بر آنها افزوده در بافت و بعد عمودی موسیقی است و دست‌بالا گسترش موضعی و محدود پولی‌فونیک جملات پس از معرفی روشن هر یک. این رویکرد بیش از همه در سه موومان قطعه‌ی دلتنگی‌ها مشهود است. در بعضی لحظات او چنان به اصل ترانه‌ای مشهور که ماده‌ی کارش است وفادار است که کار به تنظیم آن اثر نزدیک می‌شود (مثلا آغاز بهار دلنشین) اما در بخش‌های دیگری هم ناگهان مهارتش را در گسترش (خواه ملودیک خواه با پخش مصالح در بافتی پیچیده)، متناسب با کلیت ترانه‌ی وام گرفته‌شده به نمایش می‌گذارد (مثلا گسترش آمیخته به هیجانی که در نهایت به جملات ترانه در پایان «بهار دلنشین، وصال، سبز» می‌دهد). به سمت آهنگسازی براساس آنها گذر می‌کند و به سر وام‌ها بازمی‌گردد.

در این میان هم بافت همفونیک‌اش برای هر کدام از ترانه‌ها جالب توجه است و هم تمهیدات پلی‌فونیک‌‌اش -که در این آلبوم یک مثال کامل نیز در هیات موومان دوم قطعه‌ی ایرانی (فوگ) دارد. همین امر کار او را با کار مکرر روی این ترانه‌های شناخته‌شده (یا حتا تم‌هایی که به‌هرروی  آهنگسازانی با چیره‌دستی‌های متفاوت به آنها پرداخته‌اند) کاملا متمایز می‌کند.

برای خرید و دانلود آلبوم دلتنگی‌ها به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

اگر اهمیت یک آلبوم را تنها در انتشار یک قطعه‌ی مهم تاریخی هم بدانیم، باید اهمیتی چشم‌گیر برای «روز ششم» قائل شویم. زیرا بالاخره پس از هفت دهه ضبطی شایسته از قطعه‌ی پروانه (نسخه‌ی ارکستری) امانوئل ملیک اصلانیان به دست می‌دهد. نسخه‌ی پیانویی پروانه را اصلانیان در سال 1333 نوشت. دانستن همین نکته کافی است تا پس از دقیق شنیدن آن دریابیم چه اندازه رویکردش به استفاده از مصالح موسیقی ایرانی نو و جسورانه بوده است. آن روزها جریانِ اصلی چندصدایی‌نویسی موسیقی معطوفِ «هارمونیزه» کردن ملودی‌ها با کمک نوعی هارمونی تیِرسِ(Tiers) سازگار شده با موسیقی ایرانی بود. تنها یک سال پیش از آن پرویز محمود «کنسرتینو برای ویلن و ارکستر» را با بهره‌گیری از مصالح موسیقی ایرانی نوشته بود (بعید است آن زمان شنیده‌شده باشد). در این زمینه و زمانه است که می‌توان ارزش قطعه را دریافت.

به‌کارگیری هارمونی براساس سوم‌های غیرتونال، چهارم‌ها و پنجم‌ها برای ملودی‌هایی در مُد چهارگاه و استوار نگه‌داشتن فضای مدال، در زمان آفرینش پروانه بسیار نوآورانه بوده است (حتا از آن نوآورانه‌تر چندصدایی مقدمه‌ی همایون نسخه‌ی پیانویی که در نسخه‌ی ارکستری نیست). قطعه بیشتر حول تمِ مشخصه‌ی چهارگاه می‌گردد، از آن گسترش می‌یابد و دوباره بازمی‌گردد. علاوه بر محتوای چندصدایی، این برخورد فرمی با ماده‌ی اولیه و فن گسترش (ارجاع به یک تم نشان‌دار دستگاهی و بسط براساس منطق آن و نه تمی از یک آهنگ شناخته‌شده یا خود یک آهنگ کامل) نیز بر تازگی کار می‌افزوده است. حتا امروزه هم که این روش برای آهنگسازان ایرانی کاملاً شناخته و بسیار متداول شده، دست یافتن به موفقیت موسیقایی (براساس استواری درونی) که اصلانیان 65 سال پیش به‌تنهایی به آن رسید، بسیار دشوار است.  بااین‌حال نسخه‌ی ضبط‌شده در آلبوم حتا برای کسانی که پروانه را از قبل می‌شناختند نیز تجربه‌ای تازه است. زیرا ویژگی‌های پیانونوازانه‌ی نسخه‌ی اول و درنتیجه کمی شخصیت قطعه در آن دگرگون شده. رنگ‌آمیزی ارکستر مخصوصاً با نقشی که به بادی‌های برنجی سپرده، آن رقص عاشقانه‌ی پروانه‌وار را جلوه‌ای بیرونی و حماسی بخشیده است.

بااین‌همه ارج و ارزش پروانه نباید باعث شود که فراموش کنیم زیبایی آلبوم به طرب‌انگیزی «واریاسیون روی رقص محلی» و تخیل و زیبایی ریتمیک باله‌ی «روز ششم» نیز هست.

آروین صداقت کیش کلاسیکال روز ششم مهران روحانی امانوئل ملیک اصلانیان ارکستر فیلارمونیک صوفیه اسلاویل دیمیتروف

برای خرید و دانلود آلبوم روز ششم به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

 حاشیه‌هایی چون بی‌سلیقگی در گرافیک، بی‌دقتی فوق‌العاده در متن‌ها و ترجمه، ضبط بی‌کیفیت، ناکوکی آزاردهنده‌ی پیانو و حتا رابطه‌ی نقاشی و موسیقی که در دفترچه‌ی سی‌دی آب و تاب زیادی از زبان نوازنده و نقاش داده شده (فارغ از این که در اصل امکان‌پذیری یا ارزشمندی چنین رابطه‌ای چون و چرا شود) نباید موجب پنهان شدن ارزش اصلی آلبوم «ناشنیده‌ها ۱» از دیده‌ی تیزبین و زیباپسند شود.

حتا یکی از این ایرادها برای از چشم انداختن اجرای هر اثری کافی است شگفتا که ناشنیده‌ها -اگر شنونده قدری بردباری کند- با داشتن همه‌شان جان سالم به در می‌برد. چنان که اگر بتوانیم از سد عناصر دل‌آزار ظاهری آلبوم بگذریم، درست هنگامی که  غبار آنها از روی اثر زدوده شود، گوهر اصلی خود را نمایش می‌دهد.

و این گوهر چیست؟ نخست همان که عنوان آلبوم هم بر آن تاکید می‌ورزد. یعنی برگرفتن پرده‌ی گمنامی و ناشنیدگی از چند اثر؛ اجرای آثاری شایان توجه و ناشنیده (یا کم‌تر شنیده شده) از آهنگسازان ما. جز قطعه‌ی نخست («پنج واریاسیون روی تمی از ابولحسن صبا») بقیه‌ی قطعه‌های «مهران روحانی»، «فرید عمران» و «حمید مرادیان» اجرای منتشر شده‌ای ندارند. در همین لایه است که خلاقیت روحانی برای آفریدن رقصی اندوهناک و سوگوارانه، و ظرافت و توانایی عمران در بهره‌گیری از وام‌واره‌ها و نزدیک شدن موفق به زبانی موسیقایی که نام بعضی از قطعه‌ها ایجابش می‌کند (روسی-آرژانتینی در فانتزی‌ها و تانگو) در عین حفظ شخصیت خودش رخنمون می‌شود.
دومین گوهر ارزشمند از قضا تفسیر بسیار موسیقایی و شاعرانه‌ی «سیاوش دمیریان» است که نه تنها آویخته‌ی صرف ارزش قطعاتی که اجرا می‌کند نیست بلکه مستقل از آنهاست و بر ارزششان نیز می‌افزاید و چه بسا از هر قطعه‌ی خاموشِ مانده بر کاغذ موسیقی زنده و جاندار می‌آفریند. در تفسیر او به کمک بازه‌ی دینامیکی وسیع، رنگ‌آمیزی صوتی باسلیقه و متنوع، دقت و حساسیت فراوان در برقراری تعادل میان خط‌های مختلف هارمونیک-ملودیک و خلق ابعاد پرسپکتیوی صوتی اجرای هر قطعه در هیات یک کلیت درهم بافته‌ی منسجم و با جذابیت دراماتیک پدیدار شده است، که روند تحقق یافتن‌اش آن را به «تفسیر» شاخص دمیریان بدل می‌کند.

برای خرید و دانلود آلبوم ناشنیده‌ها ۱ به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

هرچه نوشتن و گفتن از «اجرای» آثار کلاسیک آهنگسازان در دیگر جاهای دنیا طبیعی جلوه می‌کند در ایران به عکس دیریاب است. آثار آهنگسازان ما به دلایلی چون کمبود امکانات اقتصادی-اجرایی، پیچیدگی امروزین همکاری‌های موسیقایی و ... یا در گنجه‌ها می‌ماند یا دست‌بالا یک بار اجرا می‌شود و اگر بختی باشد در یک ضبط تجسم می‌یابد، به هیات یک مصداق تکین.

از میان ساخته‌های «مهران روحانی»، که متاسفانه تنها اندکی از آثار شنیدنی و پرارزشش در دسترس شنونده‌ی پیگیر است، چند قطعه‌ی پیانویی خلاف‌آمد این عادت‌اند. چنین آثاری قلمرویی را پیش روی شنوندگان می‌گشایند تا از درک ابعاد گوناگون اثر در اجراهای مختلف‌اش غرق اندیشه و لذت شوند. «واریاسیون روی تم استاد صبا» و بخش‌های «شفاف» و «مات» از «آینه‌ها» چنین‌اند. اولی را در دو آلبوم «آثاری برای پیانو» نواخته‌ی «هومن طالبی» (۱۳۷۹) و «ناشنیده‌ها» اجرای «سیاوش دمیریان» (۱۳۹۶) می‌توان بازشنید و دومی و سومی را در «آثاری برای پیانو» با اجرای «صفا شهیدی» (۱). بدین ترتیب، آهنگساز و آثارش و البته شنوندگان بختیار بوده‌اند که چند ضبط از این قطعات منتشر شده و به یاری آنها می‌توان چشم‌اندازهایی از هنر اجرای آثار را دریافت.

بنابراین بعد از خود آثار مهران روحانی که از لحاظ تکنیک تصنیف و انرژی موسیقایی همیشه شایان توجه‌اند، آنچه ارزش نگریستن دارد اجرای «نیسان روحانی» است. اجرا، در «سه اثر برای پیانو»، بیش از هر چیز بسیار دقیق و معطوف به تکنیک است، دقتی که ویژگی نوازنده‌ی آلبوم شناخته می‌شود و گاه تا حد وسواس هم پیش می‌رود. پیامد آن، همه‌ی عناصر و زوایا با دقتی گونیا-مانند کنار هم آمده و خطوط رنگ‌آمیزی را به شکلی تیز و تفکیک شده به گوش می‌رساند. این کار خاصیت آبرنگ‌مانند آثار را که گاه «تلفیق امپرسیونیسم نو با موسیقی ایرانی» (۲) خوانده شده و گاه «پسا امپرسیونیستی»، از امتزاج خارج کرده و در سطوحی متفاوت به نمایش می‌گذارد که در واریاسیون‌ها هنگام ظهور تم «در قفس» و ابتدای «شفاف» روشن دیده می‌شود. تفکیک بافت و مشابه‌های آن خبر از یک نکته می‌دهند؛ اجرا، همچون بعضی اجراهای تکنیکی دیگر بر سر دوراهیِ مغفول ماندن ابعاد و امکانات دیگر یا موفقیت چشمگیر بنا شده است؛ یک قمار تمام عیار.

۱- آنچه در آلبوم حاضر قطعه‌ی «مات» است در «آثاری برای پیانو» با نام «مینیاتور» منتشر شده است.
۲- دفترچه‌ی آلبوم «آثاری برای پیانو».

برای خرید و دانلود آلبوم سه اثر برای پیانو به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

عطر همکاری دانشگاهی نخستین چیزی است که از آلبومی با نام یک انجمن تخصصی به مشام می‌رسد. استادی دلسوز، انجمن تخصصی ساز و یک کنکور استاندارد را پایه‌گذاری کرده، دانشجویی با استعداد و کوشا در آن برگزیده شده، بعضی استادان دانشگاه برای اجرا قطعاتی تصنیف و به برگزیده اهدا کرده‌اند و در نهایت جایزه‌اش را که ضبط یک آلبوم بوده دانشگاه -از طریق موسسه‌ای که گویا خاص نشر آثار دانشجویی به راه انداخته- منتشر کرده است.

«مهرداد غلامی»، همان دانشجوی برگزیده، اکنون چند سالی است به عنوان یک نوازنده‌ی پرتلاش شناخته شده است، به ویژه برای کسانی که مخاطب موسیقی نو باشند. توانایی اجرایی و جدیت او در تفسیر قطعات تازه و شجاعتش در تجربه کردن فضاهای صوتی متفاوت او را در جایگاه تفسیرگر مطمئن و منتخب بسیاری از آهنگسازان امروزی و معرف بسی قطعات نو قرار داده است.

این دو نکته که اولین‌اش تاکید دوباره‌ای است بر نتیجه‌بخشی کار جمعی نظام‌مند و دومی هم تضمین کیفیت اجرا (البته با همراهی «مهرداد پاکباز» و «مریم مهربان») به جای خود، اما نباید فراموش کرد که ارزش اصلی آلبوم در آن است که بخت شنیدن آثار شایان توجه چهار آهنگساز با زبان‌ها و بیان‌های موسیقایی مختلف را فراهم آورده است. اینگونه، «آگنوزی» «کیاوش صاحب‌نسق» با آن دلمشغولی موفق همیشگی آهنگساز به مساله‌ی شناخت، مخصوصا پوشیده/آشکار شدن واژه‌ها همراه بازتابشان در موسیقی و تسلطش بر دایره‌ی تکنیکی متاخر فلوت؛ «سونات گیتار و فلوت» «مهرداد پاکباز» و حرکت بر لبه‌ی مرز شرق-غرب (یا حتا قبلا گیتار-عود) که در نهایت در موومان سوم، «گردانیه»، به یک درآمیزی مهیج می‌رسد؛ «سونات گیتار و فلوت» «مهران روحانی» (نقطه‌ی اوج آلبوم) و بازی نورپردازانه‌ی خیال و هنرنمایی یک آهنگساز استاد در ترکیب انرژی موسیقایی متراکم با شناخت زیبایی‌های سازی؛ و در نهایت «بالاد فلوت و پیانو»ی «محمدرضا تفضلی» با زیبایی رمزآلود و ژرف سردش (که کاری است شاخص و متفاوت در میان آثار منتشر شده‌ی او)؛ همه و همه گوشه‌ای باارزش از نگاه آهنگسازان همدوره‌ی ما به فلوت را نمایش می‌دهد، درست همان که قاعدتا هدف غایی هر انجمن تخصصی ساز و هر نوازنده‌ی شاخص فعال است.

پایی در آینده، پایی در حال، ما را از گذشته رهایی نیست. مهران روحانی بی‌آنکه برای ساختن احتیاج داشته باشد به وام گرفتن(حتی اگر اولین اثرش را که در ۱۳۵۳ با وامی از در قفس ابوالحسن صبا نوشته‌باشد) در اولین قطعه‌ی این آلبوم از این وام گرفتگی بستری رنگارنگ می‌گسترد و ثابت می‌کند که ذهن سازنده برای پیش‌بردن، متحول کردن و استنتاج از مایه‌ی اصلی چه مایه می‌تواند متمرکز، داستانگو و غیرقابل پیش‌بینی باشد.

سوییت خانوادگی دومین اثر این مجموعه که بخش اوّلش به همسر آهنگساز تقدیم شده، به سیاق رمانس‌های عاشقانه آغاز می‌شود و در ادامه به مارشی مقتدر می‌انجامد. رمانسی که در فا مینور آغاز می‌شود و از گذشته‌ای روحبخش و عمیقا تاثیرگذار به عبوری پیروزمندانه از عشق می‌انجامد، به اوج ضربه‌واری می‌رسد و دوباره به رمانس رجعت می‌کند. گویی شخصیت سوژه‌ی آهنگساز به رشدی فراتر از عاشق نایل می‌شود.

قسمت دوم سوییت خانوادگی به دختر  تقدیم شده است. او باید کودکی پر شر و شور و غافلگیر کننده بوده باشد، اگر شروع بخش دوم را به کودکی او اختصاص دهیم. قطعه در گسترش دوم تم پر حرکت را به اصرار و تثبیت می‌رساند و یکباره آرام می‌شود، به فکر می‌رود و نگاه می‌کند. تم دوم ته‌مایه‌ای تغزلی دارد و هرچند ساده و سهل‌الوصول می‌نماید، چون کارهای دیگر روحانی از آرایش و گسترش بسیار هنرمندانه‌ای بهره می‌برد. این قسمت از قطعه هم  به تاکید و اصرار پایان می‌پذیرد. با بازگشت به قسمت «آ» دوباره این سوال در ذهن شنونده شکل می‌گیرد که آیا این نظرگاه آهنگساز است که شخصیت را در قالب اولیه می‌بیند یا واقعاً این روندی دایره‌وار است؟ هرچند کوتاه اما انتهای مقتدری دارد همچنان بر اصرار و تاکید.

قسمت سوم سوییت که به پسر و نوازنده‌ی آلبوم حاضر تقدیم شده به طور مشخص به بازیگوشی‌های یک پسربچه می‌پردازد، اما قسمت سوم با فرمی دیگرگونه هر بار که به تم اصلی رجوع می‌کند حرکت دایره‌وار روبه جلویی را به تصویر می‌کشد. و شاید که نوع تمرکز به بلوغ می‌رسد...

آیینه‌ها شروعی دروازه‌وار به باغی شیشه‌ای‌ست که بی‌درنگ به تکراری آرپژگونه و انعکاس‌وار منجر می‌شود، و چیزی نمی‌گذرد که لابیرنتی خیال‌انگیز را در مقابل ذهن شنونده می‌نشاند.

او ساخته است و استوار کرده است. روزی باشد که حرفش به میان خواهد بود به عنوان معدودِ کسان که به کار خویش به کار خویشتن مشغول بوده‌اند

برای خرید و دانلود آلبوم سه اثر برای پیانو به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.