یک بار دیگر – نقش تکرار در درک موسیقی – بخش اول
موسیقی چیست؟ تعداد زیادی از فلاسفه به این سوال پرداختهاند اما برای اغلب ما این پاسخ قانع کنندهاست که «وقتی بشنوم میتوانم تشخیص بدهم موسیقی است یا نه.» اما تشخیص موسیقایی بودن هم بسیار قابل انعطاف است. آهنگی که در یک کلوپ در آغاز کار غریب بهنظر میرسد، مدتی بعد و با چندبار تکرار به ریتمی آشنا بدل میشود. غیرموسیقاییترین شخص را در خانهای بگذارید که کسی دارد در آن موسیقی معاصر تمرین میکند، و بعد از مدتی میبینید آن فرد غیرموسیقایی دارد تمی از لیگتی (Ligeti) را زمزمه میکند. صرف تکرار میتواند به عنوان یک عامل موسیقاییشدن عمل کند. بهجای اینکه بپرسیم «موسیقی چیست» شاید بهتر باشد بپرسیم «چه چیزی را به عنوان موسیقی میشنویم». و بخش بزرگی از جواب این خواهد بود که «وقتی دوباره آن را بشنوم تشخیص میدهم که موسیقی است.»
روانشناسها دست کم از زمان رابرت زایونک (Robert Zajonc) که «اثر صرف آشنایی» را در دههی ۱۹۶۰ نشان داد میدانند که آدمها چیزهایی را ترجیح میدهند که قبلاً هم تجربه کردهاند. فرقی نمیکند آن چیز مثلث باشد یا تصویر یا ملودی. افراد در دفعهی دوم یا سوم برخورد گزارش میکنند که آن چیزها را بیشتر دوست دارند؛ حتی اگر از آشنایی و «در معرض بودن» قبلی بیخبر باشند. ظاهراً آدمها «افزایش سهولت در ادراک» –یعنی اینکه چیزی را راحتتر تشخیص بدهند- را نه به تجربهی قبلیشان، که به نوعی کیفیت در خود آن شیئ نسبت میدهند. بهجای اینکه بگویند این تصویر را قبلاً دیدهام و به همین خاطر الان میشناسمش، میگویند چیزی در این تصویر است که بیشتر دوستش دارم. این اثر به شنود موسیقایی هم گسترش مییابد؛ اما بهتدریج شواهد دارند نشان میدهند که چیزی بیشتر از صرف آشنایی و در معرض تماس قرار گرفتن وجود دارد. چیزی دربارهی نقش تکرار در موسیقی.
اول اینکه حجم تکرار در موسیقی بسیار زیاد است. فرهنگها در سرتاسر دنیا موسیقیهای تکرار شونده میسازند. برونو نتل (Bruno Nettle) قوم-موسیقیشناس، تکرارشوندگی را جزء معدود عناصر موسیقایی میداند که جهانی هستند. آهنگهای محبوب که در رادیو پخش میشوند معمولاً ترجیعبندی دارند که چندین بار تکرار میشود و آدمها بارها به این آهنگها که خودشان هم عناصر تکرار شونده دارند گوش میکنند. دیوید هورون (David Huron) برآورد میکند که در طول بیش از ۹۰ در صد زمانی که صرف شنیدن موسیقی میشود، آدمها دارند عباراتی را میشوند که قبلاً شنیدهاند. تکرارشمار آیتیونز نشان میدهد که ما چقدر آهنگهای مورد علاقهمان را تکرار میکنیم. خلاصه اینکه تکرار بهشکل عجیب و غریبی بخشی از موسیقی است.
نویسنده: الیزابت هلموت مارگولیس (Elizabeth Hellmuth Margulis)