پنج‌گاه: یادواره‌ی پنج استاد موسیقی

کمانچه و آواز: علی‌اکبر شکارچی

ناشر: تهران، مؤسسه‌ی کمان آوای آتش
تاریخ انتشار: تابستان 1397

آلبوم حاوی ضبط تصویری از تکنوازی کمانچه و آوازِ علی‌اکبر شکارچی در مراسم یادبود عطاالله جنگوک (1327-1389)، داریوش صفوت (1307-1392)، هابیل علی‌اف (1927-2015)، محمدرضا لطفی (1325-1393) و احمد محسن‌پور (1324-1394) است. شکارچی ابتدا در محل تولدش (لرستان و درود) نوازندگی کمانچه‌ی لری را آغاز می‌کند. در اواخر دهه‌ی 1340 او به تهران می‌آید و در رشته‌ی تازه تأسیس موسیقی ایرانیِ دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران تحصیل می‌کند. نورعلی برومند و داریوش صفوت دو تن از استادان مهم دوران تحصیل شکارچی بودند که آراء خود در زمینه‌ی احیای ردیف و «موسیقی اصیل ایرانی» را به او منتقل کردند.

با این حال شکارچی تصمیم می‌گیرد هویت لری خود را با این آراء برخواسته از تهران به تعادل رساند. از همین روی است که لهجه‌ی ساز او لری است در حالی که محتوای ملودیک بیشتر ملهم از گوشه‌های ردیف است. با وجود همین الهام از گوشه‌ها اما مدگردی‌هایش تابع نظام دستگاهی نیست و تکنوازی‌های او عطر و بوی مقامی دارند. خود او نیز در آلبوم‌های پیشینش «عاشقانه» (حوزه هنری، 1386) و «ایل بانگ» (همان، 1390) چگونگی رویکردش در ترکیب «موسیقی دستگاهی» با موسیقی مردمی لرستان در حوزه‌ی مدال را شرح می‌دهد.

به عنوان مثال این رویکرد را می‌توانیم در قطعه‌ی اول آلبوم «پنج‌گاه» بررسی کنیم. این قطعه ابتدا از عراق افشاری آغاز می‌شود و مفصلاً در همان‌جا سیر می‌کند.در میانه به درآمد افشاری فرود می‌کند و در پایان در فضایی دورگه از رهاب شور و راست پنجگاه به اتمام می‌رسد. این دورگگی از آنجا شامل می‌شود که شکارچی مجنب‌ها (ریزپرده‌ها) را به طریقی اجرا می‌کند که حال و هوایی مشابه‌ راست‌پنجگاه ایجاد می‌شود در حالی که ملودی‌ها ملهم از گوشه‌های دستگاهی (در اینجا رهاب شور) است.

همچنین نحوه‌ی اجرای این مجنب‌ها شرایط لازم برای متغیرکردن آنها را فراهم می‌کند؛ چیزی به مانند بازی با مجنب‌ها در موسیقی کلاسیک ترکیه. از همین روی است که شاید اگر خیلی بخواهیم سخت‌گیرانه و «وفادار به ردیف و دستگاه» باشیم مجنب‌های شکارچی در اجرای افشاری اندکی برای ما ناکوک باشد. اما در عین حال نمی‌توانیم از این نکته غافل شویم که استفاده از چنین امکاناتی فضایی باز و آزاد در اختیار شکارچی قرار داده است که در یک تکنوازی به سادگی می‌تواند در مدهای مختلف سیر کند و آموزه‌های خود از تهران و لرستان را در نقطعه‌ی تعادل بنشاند.

نکته‌ی آخر در زمینه‌ی تأثیرات او از موسیقی مردمی لرستان اینکه او به مانند سنت گوسانی¹ با ساز خود آواز می‌خواند.

1 - سنت گوسانیِ آوازخواندن نوازنده به همراه سازش در ایران و کشور‌های همجوارش ـ از موسیقی کلاسیک و مردمی هندی گرفته تا بخشی‌های خراسان، عاشیق‌های ترک و عودنوازان موسیقی عربی-ترکی (همچون فریدالاطرش و حمزه‌الدین) ـ به وفور یافت می‌شود.