دسته بندی: موسیقی معاصر

اگر انتشار پیاپی آثار علیرضا مشایخی را در چند سال گذشته دنبال کرده باشیم کم‌کم آن را همچون یک پازل بزرگ خواهیم یافت در حال تکمیل شدن است. با این حساب هر آلبوم قطعه‌ای از زندگی کاری آهنگساز است که به یاری انتشار در دید مخاطبان قرار می‌گیرد و افزوده بر قبلی‌ها بخشی از تصویر کلی را کامل می‌کند. با مُدال تصویر دوره‌ی چهارم -«مانیفست»، اگر عجالتا تقسیم‎‌بندی خود آهنگساز از آثارش را معتبر بدانیم- کار طولانی‌مدت مشایخی دارد چهره‌ی خویش را نمایان می‎کند.

بنابراین در آلبوم تازه گذشته از شنیدن قطعات به ذات، نوعی شنود تاریخی نیز به کار می‌آید. تعدادی از آثار گذار از دوره‌ی سوم به چهارم همچون مرکوری را می‌توان شنید و از بررسی آنها دید چطور ویژگی‌های یک دوره (متاایکس: جستجوی منطق برتر برای وحدت بخشیدن به عناصر موسیقایی-سبک‌شناختی متنوع/متناقض/متفاوت از طریق نسبت‌های همبستگی) به شکل‌های جنینی دوره‌ی بعد (مانیفست: به عکس، آشکار کردن نسبت‌های پوشیده میان عناصر موسیقایی-سبک‌شناختی از طریق ناهمبستگی) منتهی شده است. کافی است همچون یک نشانه از میان بسیاری به نوع حضور موسیقی ایران –که از دوره‌ی متاایکس روزافزون بوده- در این قطعه را از یک سو با کنسرتو ویلن شماره‌ی ۳ در همین آلبوم و از سوی دیگر آثاری مانند جشن مقایسه کنیم تا مثلا در آن لمحه‌ی همراهی تار و پیانو و جوانه‌های تغییر و سپس در همراهی ارکستر بازگشت را ببینیم.

قطعات دیگر مجموعه موقعیت تاریخی تثبیت دوره‌ی تازه در کار آهنگساز را ترسیم می‌کنند. کنسرتو ویلن و تنالین شماره‌ی ۱ با ابعاد احساسی گسترده (به معنایی تقریباً رمانتیک) و در عین حال ظریف تنیده در فضاسازی و توسعه‌ی مصالح صوتی، گاه ترکیب رنگی متمایز (مثل ارکستر ریکوردر) و همچنین عدم اجتناب آشکارشان از تشخص (و گاه دل‌نشینی) ملودیک –که مختص دوره‌های متأخر آهنگسازی مشایخی است- هم قابلیت‌های مشایخی را برای دگرگونی به رخ می‌کشند و هم کیفیت اجرای تک‌نوازان (صنم قراچه‌داغی، مریم مهربان و امین غفاری) را.

به این ترتیب این آلبوم مشایخی یا دقیق‌تر بگوییم برخی قطعات آن، اهمیت دوگانه‌ای می‌یابد. یکی آشکارکننده‌ی موقعیت تاریخی محتوای خویش دیگری گشوده به روی مخاطب؛ و این بار حتا مخاطب کم‌تر آشنا با موسیقی مشایخی.

برای خرید و دانلود آلبوم مُدال ۲۰۱۵ به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

کاوه میرحسینی با اشراق مشتاقانه به سوی موسیقی دستگاهی شتافته است. او این مایه را در آثار دیگرش نیز کم‌وبیش داشته اما نه تا این حد آشکارا. به طور معمول و سرجمع، آهنگسازان موسوم به معاصر از بهره‌گیری واضح از عناصر موسیقی ایرانی اجتناب می‌کنند (دلایلش خارج از گنجایش این مرور کوتاه است). اما میرحسینی در جستجوی تمایز بیشتر دقیقاً رویکردی وارون این برگزیده است. نه‌تنها از مصالح مقامی موسیقی ایرانی به‌روشنی بهره گرفته است بلکه در ریتم و رنگ‌آمیزی هم تا سرحد افراط ریشه‌هایش را به نمایش می‌گذارد. بنابراین در این میان تنها روشنیِ استفاده نیست که او را حتا با گذشته‌ی خودش متفاوت می‌کند گوشه‌ و کنارهایی که به آن سرک کشیده نیز چنین است.

وقتی در جبروت ناگهان طعمی از سه‌گاه –که پیش‌تر نیز به شکلی محو احساس می‌شد- می‌دود یا زمانی که بیات ترک آغازین ملکوت در ادامه با اذان مؤذن‌زاده تبدیل به فریادی از آشناپنداری می‌شود و مبدأ تم را فاش می‌کند آنگاه به یاد می‌آوریم این دستگاه‌ها امروزه در خود موسیقی کلاسیک ما هم بسامد اجرایشان کم شده است چه رسد به این گونه‌ی موسیقاییِ به تسامح معاصرخوانده‌شده.

اگر موضوع آهنگسازی تنها منحصر به استفاده از مصالح مقامی و تبدیلات دو دستگاه امروزه کم‌تر اجراشده بود چندان اهمیتی نداشت. اما ایده‌های اصلی اثر هنگامی مشخص می‌شود که یک بار کامل شنیده شود و دوباره از نو بشنویم. آنگاه روشن می‌شود طرح‌های مبهمی که از نیمه‌ی گنبد به بعد شنیده می‌شد درحقیقت چه نقشی داشته‌اند یا مشخص می‌شود کالبد ریتمیک محیاشده در خلسه چگونه در جبروت جبه‌ای از ملودی بر تن می‌کند. بدین ترتیب فرم کلی خودنمایی می‌کند. برخلاف روال معمول در موومان نخست ابتدا تصویری مرکب مرتبط با همه‌‎ی رویدادهای بعدی پیش روی شنونده گذاشته می‌شود و سپس به ترتیب در موومان‌های بعدی هر رویداد به شکل گسترده پرداخت نهایی خود را می‌یابد.

این سازمان‌دهی از ایده‌های موسیقایی و فرم باعث می‌شود تمرکز توجه در اشراق بیشتر بر ساختمان کلی مرکب از ۴ موومان اثر و ارتباط جالب ایده‌ها باشد و (شاید) درنتیجه، تحقق ایده‌ی کنسرتو، تقابل‌های تکنیکی-موسیقایی تک‌ساز و گروه، جز در ملکوت چندان روشن به چشم نیاید.

برای خرید و دانلود آلبوم اشراق به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

با آلبوم سناتا الکترونیکا پرده از رویدادهایی در تاریخ کار موسیقایی علیرضا مشایخی –این احتمالاً پرکارترین آهنگساز معاصر ایرانی- برداشته می‌شود: نخست مربوط است به تاریخچه‌ی آهنگسازی مشایخی برای موسیقی الکترونیک (به تبع آن تاریخچه‌اش در میان آهنگسازان ایرانی) و دومی به نوازنده‌ی برجسته‌ای که این آلبوم حول کار و توان او می‌چرخد. ظاهراً تولد موسیقی الکترونیک در میان آهنگسازان ایرانی همزاد حضور ویلن نیز بوده است. اولین قطعه‌ی شناسایی‌شده از این نوع شور (۱۹۶۲) مشایخی است که در آن هم ویلن نقشی کلیدی دارد. این امری تصادفی می‌نماید یا بهتر بگوییم تاکنون می‌نمود اما حال که قطعه‌ی سُناتا الکترونیکا را می‌شنویم، می‌بینیم روند تکاملی آن تفکر موسیقایی چگونه در ذهن آهنگساز تا عصر حاضر تداوم یافته است (بی آن که لزوماً همان مصالح یا همان رویکرد شور را تکرار کند).

گذشته از فریماه قوام‌صدری که بخش اعظم فعالیت هنری خود را در دهه‌های گذشته صرف اجرای آثار پیانویی مشایخی کرده و درنتیجه به برجسته‌ترین و متخصص‌ترین مفسر قطعات او تبدیل شده، اکنون به نظر می‌رسد سیروس فروغ نیز -با دامنه‌ی فعلاً از نظر رپرتوار و صرف انرژی، بسیار محدودتر- دارد مفسر برجسته‌ی آثار ویلن مشایخی می‌شود. تنها یک‌بار شنیدن کنسرتو ویلن شماره‌ی ۴ کافی است تا این ادعا را به کرسی بنشاند و به خوبی یادآوری کند که تفسیر و تفسیرگر (اجرا و اجراکننده) تا چه حد ممکن است در به ظهور رساندن امکانات موسیقایی یک قطعه مؤثر واقع شود و بر همه‌ی پیچیدگی‌ها و سنگینی ظاهری آن پل بزند.

گذشته از این دو رویداد که با آلبوم حاضر نمود یافته‌ است از جهت راهبردهای آهنگسازی نیز می‌توان نکاتی در آن یافت. مهم‌ترین آنها بازگشت به قطعات پیشین و تنظیم مجدد یا آهنگسازی مجدد آنها برای ترکیب‌های دیگر است. مشایخی با این کار که «نگاهی به گذشته» می‌نامد، گویی تاریخچه‌ی آهنگسازی‌اش را بازمی‌کاود، گاه دوباره می‌نگرد و گاه تا آستانه‌ی بازسازی‌اش پیش می‌رود. او با این کار مدام با تاریخ خودش مواجه می‌شود و اغلب از موضعی امروزی خودش را بازمی‌خواند و بازمی‌سازد. تنالین شماره‌ی ۲ و سناتا الکترونیکا نمودهایی از رویکرد آهنگسازند که دومی نه یک‌بار بلکه دوبار (برای ویلنسل) در این روند قرارگرفته است.

برای خرید و دانلود آلبوم سناتا الکترونیکا به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

هر یک از آلبوم‌های مجموعه‌ی «موسیقی نو در ایران» که منتشر می‌شود گذشته از خود قطعات موجودش دست‌کم یک مساله‌ی عام‌تر را هم بارز می‌سازد و مجالی برای اندیشیدن به آن فراهم می‌کند (مثلا خود تعریف موسیقی نو از دید گردآورندگان این مجموعه که می‌تواند از یک سو از خلال انتخاب‌ها به نمایش درآید و از سوی دیگر از محتوای بیانیه‌مانند دفترچه و صد البته از قرار دادن این دو در برابر یکدیگر). سومین آلبوم از این مجموعه را حتا اگر تنها به اجمال بشنویم ابتدا شور علیرضا مشایخی به چشم می‌آید و موقعیت تاریخی و خاصش (به احتمال قوی اولین قطعه‌ی موسیقی الکترونیک که یک آهنگساز ایرانی ساخته است) که پیش از این هم در چند مجموعه‌ی دیگر منتشر شده است. اما این قطعه به خودی خود چیزی بیش از همان اهمیت تاریخی و ارزش آهنگسازانه‌اش نمی‌گوید. مساله‌ی آلبوم آنگاه هویدا می‌شود که وضعیت این قطعه را نسبت به قطعه‌ی دیگری در همین مجموعه بنگریم و از این رهگذر پرسشی طرح کنیم. آن قطعه‌ی دیگر کدام است؟ افسانه‌ی شهر آیینه‌های علی رادمان. و آن پرسش؟ رویارویی «موسیقی نو» از گذر نیم قرن و سه نسل آهنگسازی با مواد و مصالح برآمده از موسیقی ایرانی چگونه است؟

در نخستین قطعه مصالحی از شور دستمایه‌ی کار است و در دیگری به شکل شفاف‌تر مصالحی از نوا. بااین‌حال می‌توان در کنار هم قرارشان داد و آشکارا دید که در اولی تهور و تخیل جاندارتری موج می‌زند و در دومی نزدیکی به شکل‌های نیمه‌کلاسیک نوای امروزی. وضعیت دومین قطعه اگر بیشتر به هسته‌ی شکل‌یافته از مصالح موسیقی ایرانی‌اش بپردازیم (از لحاظ زمانی میانه‌ی قطعه) ضمن آن که یادآوری می‌کند رویکرد اصلی برخورد موسیقی نو همچنان پس از این همه سال قرار دادن عناصر آشنا دربرابر عناصر غریبه است نکته‌ی دیگری را هم فاش می‌سازد؛ تند و تیزی این تقابل که به نرمی‌ای همخوان با زمانه گرویده و از نویز خالص در برابر ملودی به تک‌نغمه‌ها و فضایی برگرفته از ارکان مُد و ملودی رسیده است. اولی را با هیچ کاری در زمان خودش نمی‌شد مشابه یافت اما دومی دست‌کم لحظاتی به تجربیات امروزی در موسیقی ایرانی نزدیک می‌شود.

برای خرید و دانلود آلبوم موسیقی نو در ایران شماره ی (۳) به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

مهیار همتی را از آلبوم پیشین‌اش، گورَه، می‌شناسیم که در آن دغدغه‌ی اجرای آثار آهنگسازان معاصر ایرانی (از جمله خودش) برای گیتار داشت. محاکات، آلبوم تازه، همتی آهنگساز را بیشتر معرفی می‌کند که دیگر تنها در آینه‌ی ساز خود نمی‌اندیشد. در این آلبوم اگر از افتادن در دام معنای زیباشناختی عنوان و جستجو در پی ارتباطش با موسیقی و همچنین مقابله‌ی شرح مبهم‌کننده‌ی بهزاد برکت با محتوا اجتناب کنیم، خطوط اصلی خود را نشان خواهد داد: تقلای لکنت‌زده‌ی تکرارها و طیف بزرگی از آنها که آهنگساز با شرایط گوناگون به کار گرفته است.

همتی در اغلب قطعات این مجموعه از ترکیب تکرار و کندی جریان موسیقی جهانی بسیار ایستا آفریده است. تکرارها در قطعات او حتا جایی مثل و خاطره‌ات تا ابد در تکرار ادوار داوری خواهد شد کارکردی همچون بازگشت فرمی ندارد. این همه جا عمومیت دارد شاید جز در سونات برای گیتار که تکرار در نقش نوعی یادآوری فرمی تثبیت می‌شود، مخصوصاً هنگامی که تمی مرتبط با موومان دوم (با تغییر دیرش‌ها) در اوایل موومان سوم شنیده می‌شود و در ادامه با راه بردن به مصالح موومان اول عملاً ساختار یک چرخه‌‌ی بسته را تکمیل می‌کند.

اما آن تکراری که یاد شد از جنس دیگری است، ایستاده در میانه‌ی راه تکرار بی‌پایان مینیمالیستی (که تکرار را به خاطر بهره‌گیری از ویژگی‌های دستگاه شناختی بشر به کار می‌گیرد) و جریان کند قطعات که از طریق ایستایی تکرار یک پنجره‌ی ثابت را القا می‌کند. ترکیب این شکل‌های مختلفِ تکرار با تکنیک‌های دیگر گسترش، مثل تنیدگی با آکوردهای رنگی، نقطه‌گذاری و بسط تدریجی (مشابه تکنیک نقاشی پوانتیلیستی) و ... و بهره‌گیری آهنگساز از تخته‌رنگ گسترده‌ای که از درآمیزی یک تک رنگ با رنگ‌های دیگر پدید می‌آید تمام قطعات (حتا تا حدی کم‌تر سونات) را به هم پیوند می‌دهد و مجموعه‌ای منسجم از لحاظ تفکر آهنگسازی پیش رو می‌گذارد.

اکنون، با شنیدن این مجموعه قطعات با سازبندی‌های متفاوت مشخص است که آهنگساز هم بیان خود را یافته است (گرچه هنوز نه به نهایت مستقل) و هم ثابت کرده که قادر است برای انواع آنسامبل‌های زهی با مهارت کافی بنویسد و ایده‌ی موسیقایی خویش را محقق کند.

برای خرید و دانلود آلبوم محاکات به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

انتشار مجموعه آثار چندین آهنگساز در روزگار ما و مخصوصا در حوزه‌ی آنچه اصطلاحا موسیقی معاصر یا نو خوانده می‌شود، امر مرسومی است. همین امر مرسوم، فارغ از همه‌ی ارزش‌های دیگری که قطعات جمع‌شده در یک آلبوم ممکن است داشته باشند، به خودی خود ارزشمند است چون منظومه‌ای از تفکر خلاقانه‌ی چندین آهنگساز را پیش چشم و گوش مخاطب می‌گذارد. این درست وضعیت آلبوم گفتاگوی است؛ منظومه‌ای از آثار سه نسل از آهنگسازان معاصر ایران با نوازندگی گلریز و ژابیز زربخش.

دو آهنگساز به دلیل تفاوت‌ها پیش از بقیه به چشم می‌آیند. نخست بزرگِ منظومه، بهزاد رنجبران با «رقص زندگی» و مهارتش در نوشتن برای این ترکیب نمایان است. او گرچه یکی از قطعات پیشین‌اش برای ویولن و کنترباس‌ را برای این ترکیب تنظیم مجدد کرده است اما مثل همیشه تسلط فنی‌اش گوش‌نواز است. سپس آهنگساز دیگری دیده می‌شود از نسل سوم؛ امین هنرمند به سبب تفاوت بسیار زیاد رویکردش به مصالح موسیقی و اتمسفر کلی موسیقی با بقیه‌ی آهنگسازان مجموعه (تا حد جداافتادگی). از او پیش از این نیز این گونه سونات‌ها با همین نگاه نسبت به ریتم دیده شده است. و البته این قطعه‌اش مضاف بر تکرار رویه یک غایب بزرگ دارد که همان تم‌های شناخته‌شده باشد.

پس از این دو، چشم متوجه آهنگسازی از نسل دوم آلبوم می‌شود؛ کیاوش صاحب‌نسق و دغدغه‌ی همیشگی زمان و این بار تحرک زیراییِ پیچیده در بستر آن که در دل «محور بی‌سایه» خوش نشسته است. بعد کم و بیش از همین نسل کارن کیهانی و جهان وهم‌انگیز ملودی‌آمیزاش و علیرضا فرهنگ با ملودی‌هایی که هر لحظه در رنگین‌کمان رنگ‌ها فرومی‌پاشند و ناپدید می‌شوند و باز از نو شکل می‌گیرند.

به همان اندازه که قطعات آهنگسازان باتجربه‌تر یا بیشتر شنیده‌شده (ولو در مواردی تنها به سبب انتشار آثارِ بیشتر در ایران) به این منظومه رنگی از آشنایی می‌زند قطعات آهنگسازان کمتر شنیده‌شده‌ای (دست‌کم در ضبط‌ها) مثل مهدی خیامی و ارشیا صمصامی‌نیا هم (شاید به روال تعادل) به آن مجموعه رنگ و بویی از تازگی می‌بخشد. همین امر و از آن بیشتر سفارش آنسامبل (امر کمیاب در سازوکار آهنگسازی ما) است که این وجه ارزش مجموعه را می‌سازد.

برای خرید و دانلود آلبوم گفتاگوی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

اگر کسی اخبار موسیقی را دنبال کند و از اجراها و رویدادها باخبر باشد، لابد گسترش روزافزون موسیقی الکترونیک در سال‌های اخیر را در گوشه‌وکنار به چشم دیده است. «غروب در بیشه‌زار» نیز برهمین بستر است که معنا پیدا می‌کند. چنان که پیش‌تر هم اشاره شده، هم نتیجه‌ی آن گسترش است (مطرح شدن 8 اثر از 8 آهنگساز خود نشانه‌ای است) و هم برآمده از یکی از بازیگران موثرش (جایزه‌ی رضا کروریان و گروه یارآوا). بدین معنی نوک کوه یخ را می‌نمایاند. و این تاج نه تنها از آن جهت اهمیت دارد که بخش پنهان بزرگ‌تری را نمایندگی می‌کند بلکه علاوه بر آن از این جهت که آشکار شدنش به دست گروهی (داوران جایزه‌) توانا و کاربلد صورت گرفته و بنابراین از لحاظ کیفی نیز نشانی گزیده از جریان بزرگ موسیقی الکترونیک است.

گذشته از زمینه، چالشی که در ابتدا بسیاری از آثار موسیقی الکترونیک را تهدید می‌کرد، یعنی خلط شرط لازمِ استفاده از ابزار فنی با شرط کافیِ خلاقیت و مهارت در آهنگسازی، به شهادت آثار برگزیده‌ی جایزه‌ی دوم (و بسی گواه‌های دیگر که از حوصله‌ی این نوشته‌ی کوتاه بیرون است) دارد مقهور خوش‌طبعی آهنگسازان نسل نو می‌شود.

بااین‌حال خود آثار را که می‌شنویم پرده از مسایل دیگری برداشته می‌شود. مسایل زیباشناختی آثار به یکدیگر نزدیک است (این نتیجه‌ی همسانی آموزش است یا صرفا زیستن در یک نسل یا حتا برآمده از سلیقه‌ی داوران؟ هنوز نامشخص است) و درنتیجه بااین‌وجود که قطعات بنابر ذهنیت و تجربه‌ی آهنگسازان با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند اما هنوز آن تشخص بیانی که باید درشان هویدا نشده است. شاید چون کم‌تر از ایشان قطعات دیگری شنیده‌ایم یا چون به اندازه‌ی کافی در این وادی کار نورزیده‌اند که ویژگی‌های ممتاز و تشخص‌یافته‌ی بیان هنری‌شان صیقل بخورد و بتواند در یک اثرِ تک متبلور شود. به بیان دقیق‌تر آثار به جبر تفاوت آفرینندگان تفاوت‌هایی دارند اما اولا تفاوت‌شان محدود به سطح فرم و تکنیک اجرای ایده است و ثانیا همان هم هنوز بدل به یک گرایش بیانی قابل تشخیص یا سبک متمایز نشده است؛ دست‌کم نه به اندازه‌ای که هنگام شنیدن بدون نام آهنگسازها درباره‌ی یکی بودن آهنگساز بعضی قطعه‌ها اشتباه نکنیم.

مانی مزینانی، سهیل شیرنگی، آرش اسدی، شهرزاد طالبی، فرزاد حسین‌آبادی، آسو کهزادی، پرهام ایزدیار غروب در بیشه‌ زار: آثار برگزیده‌ی دومین دوره از مسابقه‌ی آهنگسازی موسیقی الکترونیک؛ جایزه‌ی رضا کروریان ۱۳۹۶ آروین صداقت کیش کلاسیکال موسیقی معاصر موسیقی الکترونیک