تگ: فاطمه فرهادی

«هشت رود»، که در عنوانش هم به پیشنیان تکیه زده است، ثمره‌ی کار شاگردان مجید کیانی‌ است؛ کسی که به زنده نگاه داشتن سنتورنوازی به شیوه‌ی قدما و اصول‌گرایی شهره است و بخشی از این اصول در پی حفظِ شیوه‌ی «سماعی» و اجرا با مضراب‌های بی‌نمد تعریف شده است. او ردیف موسیقی ایرانی را با شاگردی کسانی چون نورعلی برومند و محمد حیدری فراگرفته و به پشتوانه‌ی داریوش صفوت به تحقیق پیرامون ردیف موسیقی ایرانی پرداخته است. وی سال‌ها (از میانه‌ی دهه‌ی ۶۰ و نزدیک به دو دهه) در مناصب مختلفی بر سرنوشت موسیقی ایران، با اعمال سیاست‌های سنت‌گرایانه و اصول‌گرایانه، اثر گذاشته ‌است.

همو، در دفترچه،‌‌ از «هنر تکنوازی» و «هنر موسیقیِ ردیف استادان گذشته» می‌گوید و آن را از لحاظ ازلی‌ـ ابدی بودن با اشعار فردوسی، حافظ و سعدی مقایسه می‌کند. همچنین این هنرها را بااصالت پنداشته و هنرِ بااصالت را جاری در همه‌ی زمان‌ها (فرازمان) می‌داند؛ اما آنچه در این میان نادیده گرفته شده است سرنوشت این دو هنر در طول تاریخ و تغییر و تحول به‌وجودآمده در آنهاست. یکی (ردیف) سال‌ها مهجور مانده است و سابقه‌ای دویست‌واندی ساله دارد و به واسطه‌ی نقلِ سینه‌به‌سینه چه‌ها که بر سرش نیامده، تا آنجا که امروز حتا روایتی مستقیم از ردیف میرزا عبدالله در دست نیست؛ و آن دیگری (شعر کلاسیک)، با سابقه‌ی هزارساله، به واسطه‌ی مکتوب بودنش کمتر دستخوش تغییر شده است؛ قیاسی مع‌الفارق. در جایی دیگر، در جواب سوالی که باور اوست (و آن بی‌زمان بودن هنر ماندگار و بااصالت است)، تجربه‌ی تاریخی و فرهنگی‌ای را به میان می‌کشد و نادیده گرفتنِ خلقِ جدید را غیرممکن می‌داند. این‌که آیا او، در طی این سال‌ها، از اصول خود دست کشیده است و یا جهان‌گیرشدنِ امروزیِ شعارِ «آزادی بیان» در او باور دیگری پدید آورده است، از نوشته‌ی او قابل دریافت نیست. اما آنچه از «هشت رود» به گوش می‌رسد، حداقل و بر خلاف باورهای پیشین‌اش، نسبتاً از روندگی و نوزایی سخن می‌گوید. این‌که آیا در پیدایش این باور در شاگردانش نقش داشته است و یا شاگردان او، با در پیش گرفتنِ راه میانه، به خلقِ این آثار دست زده‌اند، در حال حاضر، پرسش‌هایی بی‌پاسخ‌اند.

برای خرید و دانلود آلبوم هشت رود به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

«هشت رود» آلبومی از تک‌نوازی‌های سنتورِ یک جمع هشت‌نفره، به نامِ «گروه راویان»، با همراهی نوازندگان ساز‌های ضربی‌، است و نقطه‌ی بارز مشترک‌شان «شاگرد مجید کیانی بودن»؛ فارغ از هر تجربه‌ی دیگری که در آموختن موسیقی ایرانی داشته‌اند.

زیباشناسی و شنیدنی‌بودنِ آلبوم‌هایی که در دسته‌ی تکنوازیِ موسیقی دستگاهی طبقه‌بندی می‌شوند همیشه موردِ بحث بوده‌ است؛ قریب به یقین می‌توان گفت که کم‌اند آلبوم‌هایی که از نظر نوازندگی و اجرای موسیقی دستگاهی کم‌نقص‌اند و یا حرف جدیدی برای گفتن دارند. اما «هشت رود»، با تمامی نقاط قوت و ضعفش، حرف‌هایی گفتنی دارد و فارغ از پایبندی و رهرویِ محضِ شیوه‌ و مکتبِ استاد بودن یا نبودن، این نقاط قوت و ضعف در اجرای نوازندگانش مشهود است: مرجان راغب که اجرایی قابل قبول را به نمایش می‌گذارد، به ضعف دینامیک دچار است؛ کژوان ضیاءالدینی هم در بیان و هم در تکنیک حرفی‌هایی برای گفتن دارد، ولی در اجرا با لکنت در ارائه مواجه است؛ مهدی یُسری با اجرایی متوسط راهی میانه در پیش گرفته است؛ یاسمین رحمتی دارای تسلطِ نسبی در اجراست، اما از ویرایش مناسب نسخه‌ی صوتی غافل مانده است. اگر از صدای سرفه^۱ در اجرای مهدی رستم مظاهری، که دقت بیشتری در پروسه‌ی تولید را می‌طلبیده، بگذریم، گذشت از اجرای آواز کم‌رمقش غیر ممکن است؛ او یک اجرای ساده را به لبه‌ی اضمحلال برده است. اجرای کوروش شاهانی، با بیانی قوی در دینامیک، کمی لنگان است. اما برجسته‌ترین اجراهای آلبوم را باید از‌آنِ احمد رضاخواه و حمیدرضا بروزیی دانست؛ اولی در شیوه‌ی گذشتگان و حفظ اصالت‌ها و دومی در تلاش برای پویایی شیوه موفق بوده‌اند. از نکاتی که باید به آن اشاره کرد، ضعفِ به‌گوش‌آمدنیِ اجرای کوبه‌ای‌هاست؛ گویی سنتورنوازانِ کار به زیبایی‌هایی که در همراهی با سازهای کوبه‌ای می‌توان آفرید بی‌توجه بوده‌اند. این ضعفْ از سادگیِ بیش اندازه و گاه از ضعف در اجرا ناشی می‌شود و، ظاهراً، حضور ضربی‌ها برای خالی نبودن عریضه بوده است. «هشت رود» به هدفش که ارا‌یه‌ی موسیقی دستگاهی پویا، برای حفظ یک شیوه‌ی سنتورنوازی کلاسیک است، بسیار نزدیک شده است، اما نباید از این نکته غافل ماند که این «دورهمی» را نمی‌توان «گروه» نامید؛ اینجا گروه‌نوازی‌ای اتفاق نمی‌افتد.

۱- شاید بخشی از آلبوم در اجرای زنده (کنسرت‌) ضبط شده باشد، اما در دفترچه‌ی آلبوم به این موضوع هیچ اشاره‌ای نشده است.

برای خرید و دانلود آلبوم هشت رود به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

خلق، چه در هیئت یک شیءِ غیرهنری و چه در قالب یک اثر هنری، برای بروز و ظهور نیازمند مراتب و ویژگی‌هایی است، تا به پدیده‌ای باورپذیر تبدیل شود. تلاش در خلق، بی هر کدام از این مراتب و ویژگی‌ها، همچون کوبیدن آب در هاون است؛ در ساده‌ترین شکلِ ممکن، مثلاً برای صرف یک چای عصرانه با یک دوست، فرآیند پیچیده‌ای را برای خلق یک حس خوب از پیش طراحی می‌کنیم؛ از تهیّه‌ی یک شیرینی لذیذ و دم کردن چایی خوش‌عطر تا آماده کردنِ فضای خانه و روشن کردن شمعی برای ساختن یک فضای دلچسب.

اگر ایده، تفکر، تکنیک و اجرا را مراحل اصلیِ طیِ مسیرِ یک خلق هنری بدانیم، کاستی‌های «بشنو ز مثنوی» روشن‌تر خود را نشان خواهند داد. نوازندگان از قبل و در قالب یک گروه گرد هم نیامده‌اند تا از اجرا و حال‌وهوای یکدیگر و سایر قطعاتِ کار آگاه باشند. در این مورد، مشکل این است که آشفتگیِ ناشی از چنین رویکردی، در فقدان یک انسجامِ نهایی (که مسلماً نیازمند تفکر است)، بر حاصل کار تأثیر گذاشته است؛ اتفاقی که در تولید یک «آلبوم» توجیه‌پذیر نیست. از سوی دیگر، انتظار مخاطب برای مواجهه با مجلسی معنوی در آلبوم، که به‌سبب محوریت مثنوی و ماهیتِ آن (چه از نظر موسیقایی و چه از نظر ادبی) به‌وجود می‌آید، برآورده نشده و، برعکس، در برخورد با نوعی فضای محفلی، دچار تناقض می‌شود. همه‌ی این نقص‌ها را می‌توان گواهی دانست بر غیبتِ یک موسیقی‌دان ایده‌مند، برای شکل دادن و به ثمر رساندنِ طرح. همچنین، وجود یک آهنگساز خلاق می‌توانست بر طراحی، بسط و گسترش این ایده تاثیر بسزایی بگذارد: شاید اضافه کردن قطعاتِ سازی^۱ به آلبوم و یا تصمیمی دیگر برای ترتیب اجرای قطعات و ـ حتا ـ تعیینِ فکرشده‌تری از این‌که هر ساز در چه مایه‌ای بنوازد.

شاید ایده‌ی اجرای همه‌ی مثنوی‌ها، با طراحی فضایی برای گذر از دنیای یکی و ورود به دنیای دیگری، با استفاده از مُدگردی، تجربه‌ای متفاوت را برای شنونده مهیا می‌کرد، هرچند این ایده آلبوم را به فضای «موسیقی کلاسیک ایرانی» نزدیک‌تر می‌کرد و دایره‌ی مخاطبانِ احتمالی را تقلیل می‌داد.

۱- پارتیتورِ قطعه‌ی شماره یک ("سرود آغازین" ـ فایل پی‌دی‌افِ همراه آلبوم)، برای کسانی که به چگونگیِ شکل‌گیریِ این تصنیف و شیوه‌ی سازآرایی آن کنجکاوند، مفید خواهد بود.

برای خرید و دانلود آلبوم بشنو ز مثنوی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

داشتن سونوریته‌‌ی متناسب یکی از مهمترین ویژگی‌های یک نوازند‌گی موفق است. اما ساخته‌ی آرش آقائی، که تکنوازی عود با همراهیِ بنان گلکار نوازنده‌ی سازهای کوبه‌ای است، از این لایه آسیبی جدّی دیده است. هرچند که نوازنده حدودِ درخشانِ یک نوازندگی/ آهنگسازیِ عالی را نیز دارا نیست، ولی صدمه‌هایی هم از مشخص نبودنِ راهبرد در میکس و مسترینگ به صدا وارد شده است.

در فرایند تولید آلبوم موسیقی، یاری گرفتن از دانشِ فردی‌ـ حرفه‌ای‌ در میکس و مَستِر یکی از ضروریات است. میکس و مستر، به‌عنوان یک مرحله‌ی تخصصی در فرآیند تولید، آنچه در اتاق ضبط (Dead Room) و به صورت منفرد و منفک ضبط شده است را به صدایی تمیز و دلنشین و متناسب برای شنیدن تبدیل خواهد کرد. اهمیت این بخش از تولید به حدی بالاست که در کشورهایی که صنعت موسیقیِ آنها شکل گرفته است، مراکزی تخصصی برای مسترینگِ آثار موسیقی راه‌اندازی شده‌ و این شغل، به‌عنوان یک تخصص، جایگاه خاص خود را داراست. مهندس/صدابردارِ مسترینگ، با دانش فنی خود و احاطه بر تکنیک‌های مسترینگ و گوشی بسیار دقیق، این فرآیند را ممکن و به هرچه بهتر شنیده شدنِ یک اثر برای طیف وسیعی از شنوندگان کمک می‌کند.

«در پرده‌ی پیدا»، در این مرحله‌ و به‌خصوص در فرآیندِ استخراجِ فنیِ یک صدای شسته‌رفته از عود، به مشکل برخورده است؛ نتیجه‌ی این تلاش نافرجام، کم‌رنگ شدن و از دست رفتنِ تصویر واقعی سونوریته‌ی نوازنده است که به واسطه‌ی آن اجازه‌ی ارتباط حسی عمیق‌ با آلبوم از دست رفته است.

آلبوم در ایجاد طرح‌واره‌ای منجسم از تنش و آرامش ناتوان است. نداشتنِ چابکیِ لازم در ادای جمله‌ها و عباراتِ مرسوم در نوازندگیِ سازهای ایرانی نیز، که هر از چندگاهی به گوش می‌رسد، همان‌طور که در ابتدا به آن اشاره شد، از نقطه‌ ضعف‌های نوازندگی است. استفاده از نامِ «ضربی» برای قطعه‌ی شماره‌ی پنج، که تمی از موسیقی جنوب (بندری) را دارد، برای این قطعه مناسب نیست. همچنین، در انتهای آلبوم و در قطعه‌ی شش، با فرودی طولانی و ملال‌آور مواجهیم، تا در نهایت، در قطعه‌ی هفت، آلبوم با رِنگی سنتی و متعارف و تمام‌عیار به پایان می‌رسد.

برای خرید و دانلود آلبوم در پرده‌ی پیدا به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

سابقه‌ی انتشارِ آلبوم‌های تکنوازیِ عمدتاً بداهه، در دستگاه‌های مختلف، را می‌توان در کارنامه‌ی ویرتِئوزهایی همچون شهناز، کسايی، یا آثار منتشر شده از پایور و کمی جلوتر در کارهای لطفی، مشکاتیان و علیزاده جستجو کرد. تکنوازانِ مبرزی که جستجو در طول و عرض زندگی‌ هنری‌شان ما را به نقطه‌ای نخواهد رساند که بتوانیم بازه‌ای را به عنوان شروع کار و ناپختگی و یا اوجِ فعالیت و پختگی‌شان مشخص کنیم و شاید تنها بتوان دوره‌ی کاری آنها را، به سبب شیوه‌ی فعالیت‌شان، دسته‌بندی کرد. هرچه خلق کرده‌اند حرفی برای گفتن دارد و، هر بار که سازی زده‌اند، اثری کم‌نظیر از خود به جا گذاشته‌اند و انتشارِ آلبوم تکنوازی از آثارشان می‌تواند راهی باشد برای ثبت و انتقال آنچه از شیوه‌‌ی کاری و فنون اجرا (از سونوریته تا داینامیک و تسلط به جزییاتِ موضوعی) پیش می‌کشند. این قطعه‌ها معمولاً با ایده‌ی انتشار آلبوم پدید نمی‌آمدند، اما ضرورت تولیدِ چنین آلبوم‌هایی از نواخته‌های گاه پراکنده‌ی آنان کاملا روشن است. چرا که ثبتِ آنها همچون روشن کردن نقطه‌ای در دل این تاریخِ تیره و فراموشکار است و چاره‌ی کار برای تداومِ این هنر و انتقالِ درست و شاید ارتقاء آن در آینده.

از نیاز‌های یک نوازنده و آهنگساز، برای تولید یک اثر موفق و تاثیرگذار، آگاهی نسبت به گذشته و حالِ آثار مشابه تولید شده و نیم‌گاهی به آینده است. این آگاهی به او کمک خواهد کرد تا با ایده‌ای درست حرکت کند و گام‌های مناسب‌تری بردارد. «گفتگوی نی و دل» تکنوازی‌ای است از علی آزاد و شامل نُه قطعه، که هر یک به شیوه‌ای متفاوت ضبط و حتا با شیوه‌ای متفاوت میکس و مَستر شده‌اند.
آیا چنین تولیدی می‌تواند لحظات دلنشینی را برای مخاطبِ عام مهیا کند؟ آیا صِرف ثبتِ حال‌وهوایِ درونیِ نوازنده برای تولید یک اثر ایده‌‌ای بایسته و شایسته است؟

از همه‌ی این‌ نکته‌ها که بگذریم، یک اثر موفق حاصل انسجام فکری و کاری در تک‌تک عوامل تولید آن است: نوازنده‌ی توانا، صدابردارِ‌ متخصص، میکس و مَسترِ مؤثر، طراحی گرافیک فکر شده و مانندشان. نقص و فقدان بسیاری از این اصول در این آلبوم به شدت مشهود است و شاید همه‌ی ‌این‌ها نمایان‌گرِ ضرورت وجود یک ناشر آگاه باشد.

برای خرید و دانلود آلبوم گفتگوی نی و دل به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

مزامیز همنشینی‌ای است متشکل از دو سازِ سنتورِ «دو کوکِ» بمِ یازده خرک، به نوازندگی علی بهرامی‌فرد و «دو‌تار معاصر» (؟) به نوازندگی مرتضی گودرزی. در قطعه‌ی اول، هریک از نوازندگان، به نوبت و با «ریز زدن»، ساز دیگری را همراهی می‌کند، اما رنگی از «دونوازی و امتزاج» در آن به چشم نمی‌آید. ارتعاشاتِ غیرقابل‌کنترلِ ریزِ سنتور، در همراهی با دوتار، آن را به صدایی مزاحم تبدیل کرده است.

آیا صِرفِ کنارِ هم نشستنِ دو نوازنده منجر به شکل‌گرفتن «دونوازی» ‌می‌شود؟ بدیهی است که نه. دونوازیِ موفق از همراهیِ دو ساز، از پدید‌آمدن ترکیب صوتیِ بدیع، در عینِ حفظِ استقلال، شکل خواهد گرفت؛ آنجا که دوتار و سنتور از نظرها غايب شوند و تنها طرح خوشی از اتفاق سومی در ذهن نقش بسته باشد. اما آنچه در قطعات «مزامیر» شنیده می‌شود هم‌صداییِ ممتدی است که فرصت ایفای نقش را از هر دو ساز و نوازنده‌های آن گرفته است. ایده‌ی پدیدآورندگان و بارقه‌هایی از دونوازیْ تنها در دو قطعه‌ی «ققنوس» و «عشق می‌تازد» نتیجه می‌دهد و شکل می‌گیرد. هرچند در «ققنوس» نیز هم‌صداییِ طولانی‌ای را تجربه می‌کنیم، که تا بیش از نیمه‌ی راه با ماست، اما قطعه بعد از آن به ثمر می‌نشیند و رنگ خوشی از دونوازی به گوش می‌رسد؛ بگذریم که در ادامه، با در انتظار نگه‌داشتنِ طولانیِ شنونده، برای خلقِ لحظه‌ی اوج و اثرگذاری و درافتادن به ورطه‌ی هم‌صدا شدن، رشته‌ی‌ این تلاش نیز پاره می‌شود.

تصميم ‌برای آوردن تنها یک قطعه همراه آواز، باید آن را تبديل به یک نقطه‌ی قوت می‌کرد، اما اجرای ضعیف همین قطعه نه‌تنها بر اثر نمی‌افزاید، بلکه پرسشی را به پرسش‌های بی پاسخ قبلی اضافه می‌کند.

از دیگر نکاتی که می‌توان به آن اشاره‌ کرد نحوه‌ی چیدمان قطعات است. آمدنِ سه قطعه‌ی طولانی، که هر یک از آنها حدوداً ده دقیقه است، آن هم در ابتدای آلبوم، و، در پیِ آن، آوردنِ قطعات کوتاه‌تر ـ شاید با چیدمانی بهتر و متناسب‌تر ـ مخاطب را بیشتر جذب می‌کرد.

توضيحات صاحبان اثر، در دفترچه، مبنی بر ساختِ منظومه‌ای درهم‌تنیده اما متناسب و متعادل را انتخابِ دو سازِ مضرابی و هم‌صداییِ مداوم متزلزل کرده است، همچنان‌که واژه‌ی منظومه‌ برای یک اثر موسیقایی نامناسب جلوه می‌کند.

برای خرید و دانلود آلبوم مزامیر به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

«زخمِ نهان» دوپاره‌ای است که از تقابل کیفیِ بخشِ سازوآوازِ (امیر اثنی‌عشری و رامین جزایری) و بخشِ گروه‌نوازی (ساخته‌ی آرش کاووسی) شکل گرفته است؛ هرچه در بخش‌های سازوآواز با ظرافت و مهارتِ نسبی در اجرا روبه‌رو می‌شویم، در گروه‌نوازی با فقدان آن مواجهیم؛ تا آنجا که بخش ساز و آواز، با کمی قوام بیشتر، می‌توانست به عنوان آلبومی سرپا و مستقل منتشر شود. کیفیت اجرای ساز و آواز با تحریرهای دقیق، استفاده‌ی به‌جا از آواها و جواب‌آوازهای مناسبِ نوازنده به محقق شدن شعر و مفاهیم آن منجر شده است.

بخش‌های آهنگسازی‌شده رجعتی است به شیوه‌ی آهنگسازی دوره‌ی حفظ و اشاعه و کانون فرهنگی‌ـ هنری چاووش؛ اما، در این بازگشت، با ایده‌ی جدیدی روبه‌رو نیستیم. از یاد نبریم که وام گرفتن از شیوه‌ی پیشینیان با مطالعه‌ی روش آنها و بازنگری در آن است که اثری تازه، با ویژگی‌های مناسبِ زمان خود خلق خواهد کرد.

عوامل عدم‌موفقیت آلبوم در چند بخش نهفته است: آلبوم در مرحله‌ی پیش‌تولید و آهنگسازی، از ضعفِ بسط و گسترش در ملودی‌پردازی که نشان از بی‌طرح‌وبرنامه بودن آن است، در تولید و اجرا، از اجرایی آماتور و نهایتاً در پساتولید از  میکس و مستر بدون استراتژی رنج می‌برد. در این بخش، سازها جایگاه مناسب و ثابتی در تنظیم ندارند و هر بار از جایی متفاوت شنیده می‌شوند.

قطعه‌ی شماره‌ی سه، که نامِ چهارمضراب به خود گرفته، هشت هشتمی است که عمدتاً به وجودآورنده‌ی حس چهارمضراب در موسیقی ایرانی نیست. اجرای تصنیف‌ها (قطعه‌های شماره‌ی پنج و هفت) با تکرار زیادِ اشعار دچار حشو شده است؛ این همه تکرار، که در پس آن حس و هدف زیباشناسانه‌ای را نمی‌توان دنبال کرد، برای چیست؟

اشعار آلبوم از دوره‌های زبانی مختلف، از غزل کلاسیک تا غزل معاصر انتخاب شده‌اند، که منجر به تفاوتِ جهان‌بینی اشعار، معنای کلمات و ساختار آنها خواهد شد و یک شیوه‌ی آهنگسازی، برای تولید آلبومی موفق با آنها، کارگر نخواهد بود.

برای خرید و دانلود آلبوم زخم نهان به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.